Gợi Ý Top 19 khoa học địa lý cần cho những người hoạt động [Triệu View]

Đó chính là dạy cho người học kĩ năng sống (KNS), được hiểu là những khả năng tâm lí xã hội của mỗi cá nhân thể hiện trong hành vi thích nghi tích cực để xử trí một cách hiệu quả các đòi hỏi và thử thách của cuộc sống thường ngày. Đó là những kĩ năng thiết thực mà mỗi công dân trong xã hội đều cần để có cuộc sống an toàn, khoẻ mạnh và hiệu quả.

Trong quá trình giáo dục, bên cạnh việc hình thành các kĩ năng mang tính kĩ thuật, gắn với chuyên môn, như kĩ năng sử dụng bản đồ trong địa lí, kĩ năng thực hành của các môn khoa học tự nhiên,… các KNS như tìm kiếm và xử lí thông tin; phân tích đối chiếu; phản hồi / lắng nghe tích cực; trình bày suy nghĩ / ý tưởng, lắng nghe tích cực; giao tiếp ứng xử với người khác; quản lí thời gian; kiềm chế cảm xúc; đặt mục tiêu… cũng được hình thành, đôi khi một cách không chủ định, vượt quá môn đợi của mục tiêu bài học. Tuy nhiên, những kĩ năng này, được hiểu là mục tiêu ẩn của quá trình giáo dục, lại là những thứ người học cần có, cần sử dụng trong cuộc sống hàng ngày để họ trở thành công dân đích thực đóng góp cho sự phát triển của xã hội hiện đại.

KNS thường gắn với một bối cảnh cụ thể để người ta có thể nhận biết, hiểu và áp dụng trong các tình huống của cuộc sống. Những kĩ năng này thường gắn với một nội dung giáo dục nhất định và được hình thành qua một số kĩ thuật dạy học. Vì vậy, các môn học trong nhà trường phổ thông Việt Nam đều ít nhiều có khả năng thực hiện giáo dục KNS.

Địa lí là môn học cung cấp cho học sinh (HS) những hiểu biết về tự nhiên và xã hội, mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội, việc giáo dục KNS trong môn Địa lí là hết sức cần thiết, nhằm giúp HS có những kĩ năng hành động, ứng xử phù hợp với môi trường tự nhiên, xã hội, có khả năng ứng phó và giải quyết một số vấn đề thường gặp trong cuộc sống do điều kiện tự nhiên cũng như xã hội mang lại. Khả năng giáo dục KNS trong môn Địa lí ở bậc trung học được biểu hiện ở cả mục tiêu, nội dung môn học và việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực. Cụ thể như:

1. Về mục tiêu

– Mục tiêu về kiến thức của môn Địa lí ở bậc trung học: Cung cấp cho học sinh những kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết về:

+ Trái Đất, các thành phần cấu tạo của Trái Đất, các hiện tượng, sự vật địa lí và tác động qua lại giữa chúng; một số quy luật phát triển của môi trường tự nhiên trên Trái Đất; dân cư và các hoạt động của con người trên Trái Đất ; mối quan hệ giữa dân cư, hoạt động sản xuất và môi trường ; sự cần thiết phải khai thác hợp lí tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường nhằm phát triển bền vững.

+ Đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế – xã hội của một số khu vực khác nhau và của một số quốc gia trên thế giới; một số đặc điểm của thế giới đương đại.

+ Đặc điểm tự nhiên, dân cư và tình hình phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam; những vấn đề đặt ra đối với cả nước nói chung và các vùng, các địa phương nơi học sinh đang sinh sống nói riêng.

– Mục tiêu về kĩ năng: Hình thành và phát triển ở học sinh kĩ năng thu thập, xử lí và trình bày thông tin địa lí; kĩ năng sử dụng các công cụ địa lí; kĩ năng vận dụng tri thức để bước đầu tham gia giải quyết những vấn đề của cuộc sống phù hợp với khả năng của học sinh.

– Mục tiêu về thái độ: Góp phần bồi dưỡng cho HS có ý thức trách nhiệm và tích cực tham gia vào các hoạt động sử dụng hợp lí, bảo vệ, cải tạo môi trường; nâng cao chất lượng cuộc sống của gia đình và cộng đồng.

2. Nội dung

– Môn Địa lí cung cấp cho HS một số vấn đề của thế giới đương đại, cả những mặt tích cực cũng như những mặt tiêu cực; một số vấn đề về tự nhiên và xã hội Việt Nam, thông qua những nội dung này, có thể giáo dục cho HS một số KNS như kĩ năng ứng phó và tự bảo vệ trước những thiên tai, những hiểm hoạ trong xã hội có nguy cơ ảnh hưởng tới cuộc sống lành mạnh và an toàn của HS; đồng thời cũng hình thành kĩ năng cảm thông, chia sẻ với những con người sống ở mọi nơi trên đất nước ta nói riêng cũng như trên thế giới nói chung gặp những khó khăn, bất hạnh, rủi ro trong cuộc sống bởi những thảm hoạ tự nhiên, những cuộc xung đột giữa các quốc gia; kĩ năng tư duy khi phân tích, so sánh, phán đoán; tìm kiếm và xử lí các thông tin về các sự vật, hiện tượng địa lí…

– Nội dung tìm hiểu Địa lí địa phương trong chương trình địa lí, tạo điều kiện cho HS tiếp cận với một số vấn đề của địa phương, từ đó hình thành khả năng thích ứng, biết cách ứng phó trước những tình huống khó khăn và giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tế cuộc sống của HS.

3. Phương pháp dạy học

Một số phương pháp dạy học đặc trưng của bộ môn có nhiều khả năng hình thành và rèn luyện khả năng tư duy cho học sinh như: phân tích, so sánh, giải quyết vấn đề, sử dụng bản đồ, khảo sát thực địa, viết báo cáo,…. Việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, đa dạng hóa các hình thức tổ chức học tập theo định hướng tích cực hoá người học tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành các kĩ năng giao tiếp, làm chủ bản thân; kĩ năng giải quyết vấn đề …

4. Một số kĩ năng sống được hình thành và phát triển thông qua học tập môn Địa lí

Với đặc điểm của môn học, cùng với việc sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học tích cực, môn Địa lí góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các KNS như sau:

– Tự nhận thức: Thể hiện sự tự tin khi được trình bày ý tưởng của cá nhân trước bạn bè, thầy cô; có nghị lực để hoàn thành các nhiệm vụ được giao… Xác định giá trị bản thân thể hiện ở thái độ đúng đắn trước những hành động, hành vi tiêu cực như hành động phá hoại môi trường, gây ô nhiễm môi trường, vấn đề sử dụng nguồn năng lượng lãng phí,…

– Giao tiếp: Lắng nghe và phản hồi tích cực trong quá trình trao đổi nội dung bài học trong nhóm nhỏ hoặc cả lớp; trình bày suy nghĩ, ý tưởng của cá nhân hoặc của nhóm trong quá trình làm việc cá nhân/nhóm để tìm hiểu về những vấn đề giáo viên gợi ý, nhằm đi đến nội dung cần tiếp thu của bài học. Biết cách ứng xử, giao tiếp với bạn bè, thầy cô giáo, tạo sự thân thiện và để công việc đạt được hiệu quả. Hợp tác với bạn bè trong giải quyết nhiệm vụ giáo viên giao. Thể hiện sự cảm thông với con người trước những thảm hoạ do thiên nhiên hoặc những cuộc xung đột gây ra.

– Tư duy: Trong quá trình làm việc cá nhân hoặc nhóm, HS có điều kiện suy ngẫm, hồi tưởng những kiến thức, kĩ năng địa lí đã tiếp nhận trước đó để giải quyết nhiệm vụ được đặt ra. Ví dụ sử dụng kiến thức về các nhân tố hình thành khí hậu để giải thích đặc điểm khí hậu Việt Nam.

Nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Địa lí có điều kiện để phát triển kĩ năng tư duy phê phán khi tiếp cận những hiện tượng tác động tiêu cực đến môi trường, tư duy kinh tế khi đánh giá những thuận lợi và khó khăn của điều kiện tự nhiên đối với việc phát triển kinh tế, tư duy không gian khi làm việc với bản đồ,…

Trong quá trình làm việc cá nhân và nhóm HS luôn phải tìm kiếm và xử lí thông tin từ sách giáo khoa, tư các nguồn tư liệu khác nhau để có được tri thức cần thiết gắn với nội dung bài học địa lí. Vận dụng các kĩ năng phân tích, so sánh, đối chiếu các hiện tượng, sự vật địa lí giúp HS hiểu sâu vấn đề và có thể đưa tới những ý kiến sáng tạo khi đề xuất biện pháp giải quyết tình huống của thực tiễn…

– Giải quyết vấn đề: Trong nhiều bài học Địa lí, HS có nhiệm vụ phân tích khó khăn và thuận lợi của các điều kiện tự nhiên, xã hội, giải quyết các mối quan hệ tương hỗ giữa các đối tượng địa lí, điều đó sẽ giúp cho HS có được kĩ năng phân tích điểm mạnh, điểm yếu. Những kĩ năng này giúp HS lựa chọn cách giải quyết một số vấn đề của thực tiễn và từ đó có thể đưa ra quyết định phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện thực tiễn.

– Làm chủ bản thân: Hoạt động nhóm hoặc làm việc cá nhân để thực hiện những bài tập nhỏ trong các tiết học Địa lí theo yêu cầu và nhiệm vụ mà giáo viên giao sẽ tạo điều kiện cho HS rèn luyện kĩ năng, đặt mục tiêu cho từng hoạt động. Ví dụ phân tích lược đồ để nhận xét sự phân bố của một số đối tượng địa lí.

Tham gia hoạt động nhóm, mỗi HS nhận nhiệm vụ theo sự phân công và việc hoàn thành nhiệm vụ sẽ luyện tập cho các em khả năng chịu trách nhiệm (đảm nhận trách nhiệm) với công việc được giao. Biết cân nhắc công việc và tính toán thời gian để hoàn tất nhiệm vụ, qua đó HS có được kĩ năng lập kế hoạch và quản lí thời gian. Làm việc hợp tác trong nhóm, HS sẽ trao đổi, tranh luận,… với nhau, trong bối cảnh đó HS phải biết kiểm soát cảm xúc, giữ bình tĩnh, biết cách ứng phó với căng thẳng, tránh gây mâu thuẫn.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo: Lê Minh Châu, Nguyễn Hải Hà, Trần Thị Tố Oanh, Phạm Thị Thu Phương, Lưu Thu Thủy, Đào Vân Vi: Giáo dục kĩ năng sống trong môn Địa lí ở trường THCS (tài liệu dành cho giáo viên), NXB Giáo dục Việt Nam, 2010.

2. Đỗ Anh Dũng (Chủ biên) Đổi mới phương pháp dạy học Địa lí 6, 7, 8, 9. NXB Giáo dục Việt Nam, 2013.

Top 19 khoa học địa lý cần cho những người hoạt động viết bởi Cosy