Ghép mai là gắn một phần của cây mai có hoa đẹp vào gốc của cây mai người chơi muốn thay đổi hoa, nhưng có bộ rễ đẹp, để chơi kiểng và chơi hoa.
Ghép mai có rất nhiều cách ghép như: Ghép xuyên tâm, ghép áp cành, ghép chồi, ghép mắt ngủ… Nhưng hiện tại việc ghép mắt ngủ được nhiều người sử dụng nhất, vì dễ làm, dễ thành công, xin nguồn giống dễ…
Mùa ghép mai có thể thực hiện quanh năm, nhưng do cây mai chỉ sinh trưởng mạnh từ tháng 1 âm lịch đến tháng 7 âm lịch nên thường chỉ ghép mai từ tháng 12 âm lịch đến tháng 4 âm lịch. Nhằm cho chồi ghép phát triển thuận mùa (thiên thời). Nếu ghép vào các tháng khác, chồi ghép chỉ phát triển 1 đến 2 cơi đọt là vào mùa sinh sản, chồi ghép đóng nụ, chậm phát triển kéo theo làm yếu rễ cây mai do không đủ lá quang hợp nuôi rễ, không đủ lá giúp cây hút nước trong mùa mưa dầm tháng 7 – 8 – 9 âm lịch.
+ Có thể ghép mai vào tháng 2 âm lịch, khi cây đã phục hồi trở lại, bắt đầu đâm chồi mới và phát triển nhanh, song kết quả sẽ không cao bằng thời điểm cuối tháng 3 trở đi.
Nên ghép mai vào khoảng cuối tháng 3 âm lịch đến khoảng cuối tháng 4, khi cây mai đã hoàn toàn bình phục, bắt đầu tích trữ nhựa trong thân, lá, cành (sau khi dùng sức nuôi hoa) và chồi mới phát triển mạnh.
+ Gốc ghép và mắt ghép (cành ghép …) phải cùng loài, hoặc cùng giống với nhau thì sau khi ghép cây mai mới sinh trưởng tốt.
– Việc cắt thân ghép vào khoảng tháng 10 đến tháng 12 âm lịch, mầm ghép có thể ghép được vào đầu mùa mưa (khoảng tháng 4 âm lịch) như bạn nói. Nhưng khi ghép mai người ghép muốn có một giống mai mới, không mấy người đi ghép mắt ghép với thân ghép cùng giống.
1. Chọn gốc mai vàng ghép
Việc chọn gốc ghép tùy theo sở thích của từng người. Thông thường gốc ghép được chọn là gốc mai tứ quý (giống này rất khỏe, ít sâu bệnh), hoặc gốc mai rừng (5 cánh). Bất kể giống mai vàng nào cũng có thê dùng làm gốc ghép. Nhưng tiêu chí đặt ra là phải khỏe, dáng đẹp. sau khi chọn gốc ghép xong, khoảng tháng 10 đến tháng 12 âm lịch, dùng cưa cắt hết cành nhỏ, tạo dáng theo ý mình, nếu không cần dáng của gốc ghép thì cắt ngang thân cách mặt đất khoảng 15 đến 20 cm. Tưới phân hữu cơ có pha B1 hoặc Atonic kích thích nhảy chồi non. Khi chồi non nhú ra (thường rất nhiều). Ngắt bỏ những chồi mọc không đúng hướng mình định ghép. Bón thúc cho chồi non mập mạnh, khi chồi mới có thân to cỡ chiếc đũa là có thể tiến hành ghép được rồi.
Có thể dùng gốc mai vàng (loại mai đang được trồng phổ biến ở Nam bộ), hoặc tốt nhất là gốc mai tứ quí vì loại này sinh trưởng khỏe, dễ ghép, dễ thành công, đủ sức mang trên mình nhiều giống mai khác. Những gốc này càng lớn càng tốt, dùng cưa cắt ngang thân cây cách mặt đất khoảng vài tấc đến một mét (tùy theo thế của cây sau này định tạo là cao hay thấp) sau khi cưa, chăm sóc (bón bổ sung thêm phân, tưới đủ nước) chu đáo để cây nẩy tược, chờ cho tược lớn cỡ điếu thuốc lá là có thể ghép được (để cho dễ phân biệt tạm gọi mỗi tược mới ra sau này là một gốc ghép, còn gốc cây mẹ vừa được cưa bỏ phần ngọn là thân chính).
Một gốc ghép có thể cùng lúc ghép nhiều giống mai khác nhau, lưu ý các giống mai khỏe như Giảo , Mai trâu… ghép dưới thấp, các giống trung bình như mai xanh, mai hương … ghép ở giữa. Các giống thể trạng yếu như mai trắng, mai cúc, mai 50, 120 cánh… ghép trên phần ngọn. Cách bố trí phải hài hòa, đảm bảo các mầm ghép sẽ phát triển cân đối.
Kiểm tra xem các chồi ghép đã sẵn sàng chưa, bằng cách như sau: Dùng mũi dao nhỏ, sắc, tách thử một chút vỏ trên mầm thân ghép. Nếu thấy giữa phần vỏ và phần thân gỗ dễ dàng tách rời nhau, có vẻ láng ướt nhựa. Như vậy là thời điểm ghép tốt nhất đã đến.
Chọn giống và ý tưởng ghép : Trong dân gian hiện nay có khá nhiều loại mai đẹp như: Bạch mai (hoa màu trắng), Hồng mai (hoa màu vàng hồng), Thanh mai (hoa màu phớt xanh), Huỳnh mai (hoa màu vàng). Riêng Huỳnh mai cũng có nhiều loại từ 9, 12, 24… cho đến 60 cánh, thậm chí có loại lên tới 150 cánh. Chúng ta có thể sưu tầm và chọn lựa loại nào ưng ý để làm giống ghép vào gốc ghép (để dễ phân biệt phần này tạm gọi là cành ghép).
Cành giống: lấy mắt ghép chọn những cành khỏe mạnh, trên những cây mai không sâu bệnh, nằm ở vị trí đủ ánh sáng. Chọn cành không già, không non. Nếu được cành có tuổi tương đương với mầm tại gốc ghép là tốt nhất, các mắt cuống lá phải còn xanh, hơi phồng lên (trường hợp lá đã rụng). Nếu trường hợp lá chưa rụng, dùng kéo cắt lá đi (chừa lại phần cuống lá). Dùng dao sắc kiểm tra xem vỏ và phần thân gỗ có dễ dàng tách rời nhau không (giống như phần kiểm tra tại thân ghép). Nếu khi tách ra hai phần không dễ dàng mà cố tình ghép thì 99% sẽ thất bại.
Các cây giống nếu ở gần gốc ghép thì thuận tiện nhất. Nếu giống ghép ở xa gốc ghép, chuẩn bị sẵn một bịch nilon, sau khi cắt cành có mắt ngủ, nhúng vô nước, lấy ra cho vào bao nilon cột lại.
Một số phương pháp ghép tương đối đơn giản, phù hợp với cây mai:
2. Phương pháp ghép áp
Ghép áp là dễ thành công nhất vì cây mai rất dễ liền da. Ngay ngoài thiên nhiên, 2 cây mai mọc sát vào nhau, lâu ngày 2 cây mai tự dính liền vào nhau. Áp dụng cách này, chỉ cần đem 2 cây mai: 1 cây có hoa đẹp, 1 cây có hoa xấu nhưng bộ rễ đẹp để gần nhau, lấy dao cạo vỏ 2 mặt kề nhau, rồi lấy dây buộc chặt lại, không tưới ướt chỗ ghép, để như vậy khoảng 1, 2 tháng thì 2 cây mai sẽ dính liền da lại với nhau ở chỗ ghép.
Tiếp theo chỉ cần cưa bỏ ngọn của cây mai có hoa xấu và cưa dời phần gốc của cây mai có hoa đẹp đi là đã có 1 cây mai ghép, gốc là gốc của cây mai có hoa xấu, ngọn là ngọn của cây mai có hoa đẹp, sẽ ra hoa đẹp theo ý muốn.
Trên một gốc, có thể ghép áp nhiều nhánh sẽ có cây mai có nhiều nhánh, ra nhiều loại hoa, màu sắc khác nhau rất đẹp.
3. Phương pháp ghép chẻ ngọn
Ghép áp rất dễ nhưng hay bị gãy chỗ ghép vì chỉ liền da mà không có gỗ.
Còn ghép mai chẻ ngọn có thêm một phần gỗ nên dính chắc hơn.
Cách ghép: Cũng để 2 cây mai kề gần nhau, thay vì cạo vỏ, ta vót nhọn gốc ghép như cây nêm, chẻ 2 ngọn cây mai có hoa đẹp, chặt chồng lên cây nêm bên gốc ghép, làm sao cho 2 mí vỏ cây ăn khớp với nhau, lấy dây quấn, buộc thật chặt lại, không tưới ướt chỗ ghép, vài tháng sau, chỗ ghép sẽ liền da, dính chặt lại, chắc hơn là ghép áp.
Sau đó chỉ cần cưa cắt dời gốc cây mai có hoa đẹp đi, là sẽ được cây mai ghép thep ý muốn.
Với phương pháp này, các nghệ nhân còn ghép những cây mai cùng họ, như cây cần thăng với cây tắc, sẽ được 1 cây cần thăng ra trái tắc, trông rất lạ mắt.
Ghép cây mai vàng và cành ghép đã dính
4. Phương pháp ghép mắt (ghép bo – chồi ngủ)
Ghép mắt là phương pháp ghép dễ thành công, đơn giản và đẹp nhất đối với cây mai hiện nay.
Nhưng phải chuẩn bị gốc ghép lâu vì gốc ghép là cây mai mà chúng ta chọn lựa để làm kiểng sau này. Phải lựa cây có gốc đẹp, vô chậu, cưa bỏ hết tàn, nhánh, ngọn. Sau đó đợi các chỗ cưa lên tượt non, nếu nhiều tượt non thì phải lảy bỏ bớt, chỉ chừa 3,4 tượt là đủ, để làm gốc ghép. Khi tượt non lớn khoảng bằng đầu đũa là ghép được.
Mắt ghép, chọn loại hoa giống đẹp mà ta muốn có hoa sau này theo ý muốn, nếu không có sẵn, phải tìm mua hoặc xin nhánh nhỏ kích cỡ bằng đầu đũa , đem về ghép liền, tránh để lâu sẽ khô nhựa, ghép không dính được.
Cách ghép như sau:
– Bên gốc ghép, lấy mũi dao nhọn, khắc 1 hình chữ nhật dài 3 mm, rộng 2mm, khắc chỗ nào cũng được, và tách bỏ miếng vỏ hình chữ nhật đó.
– Bên mắt ghép, cũng lấy mũi dao nhọn, khắc 1 hình chữ nhật dài 3 mm, rộng 2mm, bao lấy một cuống lá đã rụng (trường hợp còn lá, phải cắt ngắn cuống lá và cột dây chừa cuống là, cuống lá sẽ héo rụng sau). Cẩn thận tách lấy miếng vỏ cây hình chữ nhật này, đặt ngay lên hình chữ nhật bên gốc ghép đã tách bỏ vỏ.
– Lấy dây nylon mềm quấn buộc kín hết mắt ghép. Xong, cắt bỏ bớt phần ngọn trên tượt vừa mới ghép, chỉ chừa lại vài ba lá là đủ để cho cây thở, không tưới ướt chỗ ghép, đem để trong mát hay che nắng.
Khoảng 15 ngày sau, mở dây nylon ra, thấy mắt ghép còn tươi và dính vào gốc ghép là đạt. Nếu mắt ghép khô héo bung ra là chết, phải ghép lại chỗ kế bên.
Sau đó, cứ để như vậy, một thời gian sau, chỗ mắt ghép sẽ nảy mầm, ra chồi non, ta cắt bỏ hết phần còn lại của tượt gốc ghép, để tập trung nuôi dưỡng chồi non.
Một gốc ghép có thể ghép nhiều loại mai, nhiều màu khác nhau, rất đẹp.
Chuẩn bị: cành giống, kéo cắt cành, dao ghép, dây quấn
Dụng cụ ghép
Mở cửa sổ: Tại phần thân ghép dùng dao tách một miếng vỏ hình chữ nhật (kích thước khoảng 0.5 x 1 cm theo chiều dọc của mầm ghép (lưu ý càng sát gốc mầm càng tốt, tách bất kể chỗ nào, không cần phải là vị trí cuống lá). Tách xong tạm thời chưa lấy miếng vỏ ra vội (tránh khô nhựa).
Mở cửa sổ
Tại phần giống ghép ở vị trí cuống lá, có mắt lá như đã trình bày trên cũng tách lấy 1 mắt lá của cành mai giống (mai giảo, mai cúc,…), nhớ chừa cuống lá lại cho dễ thao tác.
Lấy mắt ghép
Đặt vào cửa sổ: Nhanh chóng lấy miếng ghép áp khít vào thân ghép (sau khi đã lấy miếng vỏ tách sẵn tại mầm ghép ra, quay mắt ngủ lên trên, nếu muốn sau này cành mai hướng lên trên, nếu muốn có cành mai lạ mắt có thể quay mắt ngủ xuống dưới, sau này bạn sẽ có một cành mai đâm xuống dưới sau đó mới ngóc lên).
Đây là công đoạn quan trọng nhất, miếng ghép phải thật khít, không được để dính nước.
Lảy bỏ cuống lá
Quấn dây: Nhanh chóng dùng dây nilon (loại trong, giúp mầm cây có thể quang hợp được). Buộc chặt, kín mắt ghép không để nước mưa lọt vào (không nên thắt nút trên mắt ghép). Cắt bớt mầm thân ghép (để lại khoảng 20 cm, có 3 đến 4 lá) giúp cây tập trung dinh dường nuôi mầm ghép.
Nhớ quấn từ dưới lên như lợp nhà, để nước không lọt vô vết ghép, thao tác phải nhẹ nhàng:
Quấn dây
Kết thúc quấn dây:
Kết thúc quấn dây
Đưa cây vào chỗ mát, 3 ngày đầu chỉ tưới gốc, không tưới lên cây. các ngày sau tưới ướt cả cây luôn. Khoảng 10 ngày sau đưa cây ra nắng lại. Sau 15 ngày có thể mở dây nilon để biết kết quả. Khi mở ra nếu miếng ghép khô tự rơi ra. Coi như phải làm lại, kiểm tra cả quá trình xem có sai sót gì không??? Nếu miếng ghép dính chặt, còn tươi coi như bạn đã thành công. Việc còn lại là chăm bón cho mầm cây phát triển. Khi mầm ghép lên được khoảng 2 đến 3 cm, ta cắt nốt phần còn lại của mầm ghép (cắt cách mắt ghép khoàng 2 cm), bôi vôi vào vết cắt tránh sâu bệnh
5. Phương pháp ghép chồi non
Phương pháp này, gồm các bước như sau:
– Lấy mũi dao nhọn, rạch chữ T bên gốc ghép, tách nhẹ 2 mí vỏ cây giữa chữ T ra.
– Vạt một chồi non mới vừa nhú ra, bên nhánh cây giống còn cả vỏ cây, gọt thành hình tam giác cân nhọn.
– Nhét chồi non cẩn thận vào giữa chữ T, tránh làm gãy chồi non.
– Lấy dây nylon mềm quấn xung quanh chồi non, buộc lại, đem để vào chỗ mát hay che nắng, hoặc lấy tíu nylon nhỏ trùm lại không tưới ướt chỗ ghép
– Khoảng 15 ngày sau mở dây nylon ra, thấy chồi non còn tươi, dính vào chữ T là đạt; còn chồi non khô héo, rớt ra là chết, ta ghép chổ kế bên.
Khi chồi non sống, nên cắt bỏ phần ngọn của gốc ghép để nuôi chồi non.
Phương pháp này khó thành công hơn, vì chồi non dễ bị gãy và dễ bị khô héo.
Cũng mở cửa sổ như trên.
Chồi ghép:
Mắt ghép
Đặt chồi ghép vào cửa sổ
Đặt mắt ghép
– Khoảng 1 giờ sau khi ghép kiểm tra lại, bọc nào không có hơi nước thì chắc chắn bọc đó bị thủng. Để ý thấy cây nào ghép mà đem vô chỗ mát quá (dưới tán cây ăn quả, cây lớn khác….) thì tược ghép bị yếu hơn, tốt nhất là che lưới thường dùng cho vườn trồng lan có độ cản quang là 50%. Lưu ý, khoảng không khí bên trong bọc không cần nhiều.
Quấn dây phải nhớ chừa chồi ra ngoài
Quấn dây
Tròng bịch ni lông cho chỗ ghép, đem cây vào chỗ mát (Hình 2.1.78)
Trùm túi ni lông
6. Phương pháp ghép xuyên thân
Phương pháp này dùng để ghép cho nơi nào cây kiểng thiếu nhánh, thiếu tay. Có thể ghép được nhánh to bằng ngón tay, để cân đối cho đủ số tàn nhánh của cây kiểng.
Cách ghép:
Khoan một lỗ xuyên qua thân cây (hình 2.1.79), ngay chỗ nào cây thiếu nhánh. Đem cây mai cho nhánh ghép để gần chỗ lỗ khoan, lựa ,ột nhánh to bằng lỗ khoan, tuốt bỏ hết lá và nhánh phụ của nhánh ghép.
Khoan lỗ xuyên thân
– Lấy nylon mỏng quấn, bao đọt nhánh ghép cho nhỏ lại rồi luồn vào lỗ khoan, kéo lên đến chỗ vừa cạo vỏ, mở nylon ra, lấy dây buộc chặt chỗ ghép, giữ cứng nhánh ghép đừng cho lay động, không tưới ướt chỗ ghép, cũng có thể bôi vào một lớp keo mastic để giữ không cho thấm nước vào.
– Để như vậy vài ba tháng
sau, chỗ ghép liền da, nhánh ghép sẽ dính vào thân cây kiểng, ta phải cưa từ từ mỗi ngày một ít, để rời cây cho nhánh ghép đi trồng nơi khác.
Vết ghép đã liền
Trường hợp không có khoan, có thể đục một đường rãnh bên hông cây kiểng, chỗ thiếu nhánh: Lựa nhánh ghép cỡ bằng đường rãnh, cạo vỏ nhánh ghép, chỗ nào vừa với đường rãnh, áp sát vào đường rãnh và lấy dây buộc thật chặt lại, đừng để cho nhánh ghép lay động. Để như vậy, vài ba tháng sau, nhánh ghép dính vào cây mai kiểng. Sau đó, cưa từ từ để dời cây cho nhánh ghép đi trồng chỗ khác.