Làng tôi có bài vè về cá rất ngộ: cá trích kho rục, cá nục kho rim, cá chim hấp sả, cá quả canh chua, cá bùa kho mặn…
Trẻ con thích mê man, đêm trăng nào cũng kéo nhau ra bãi hét váng lên: Cá trích kho rục… Hét cho sướng miệng, cho đã thèm thôi chứ thường thì chỉ được ăn cá trích kho mặn, khá hơn chút nữa là chiên, hoặc nướng. Họa hoằn lắm mới được ăn cá trích kho rục.
Má tôi nói không phải món này sang trọng quý hiếm gì nhưng để có nó phải tốn thời gian gấp mấy lần kho thường nên ai cũng ngại. Nói thế thôi chứ má cũng hay lục đục kho rục cá trích cho ba ăn như một vị thuốc, vì ba thường nói cá này khá “thân thiện” với khớp, “đau khớp đớp cá trích” vào là đỡ ngay. Mấy chị em tôi thì không để ý đến khớp khiếc gì, chỉ biết “cá trích kho rục, xúc đầy chén cơm”. Có lần ba cười cười, nói mấy đứa bay chỉ khen món này ngon thôi là xúc phạm má và cá trích. Phải nói là “trên cả tuyệt vời” mới xứng đáng. Má hứ cái rét, nói chưa thấy ai nịnh có “pho” như ba tụi bay.
Để có một nồi cá trích kho rục “chuẩn”, trước hết cá phải được cắt bỏ đầu, đánh vảy kỹ và móc ruột thật sạch. Dùng một ít muối hầm ướp độ 30 phút cho cá cứng. Xếp cá vào nồi, trút nước sôi cho ngập cá và bắt đầu kho nhỏ lửa. Má tinh tế lắm, dặn chị hễ nhìn vào nồi, thấy một lớp bong bóng li ti, lăn tăn nhè nhẹ là lửa đúng độ “nhỏ”. Phải luôn để mắt thăm chừng, nước vừa rút, chưa cạn hẳn thì châm nước sôi mới vào. Đừng để tới ráo mới châm nước thì lớp cá dưới cùng bị sém, nồi cá trước khi rục đã khê thì mất ngon. Cứ như thế đến ba lần là khâu “rục” coi như xong. Má nói lần một thịt chín, lần hai xương sườn nhừ, lần ba xương sống rục. Nồi cá bây giờ chỉ còn chờ gia vị nữa là xong.
Má tao cà chua chín, cho nước vào cùng với hỗn hợp mắm, đường, bột ngọt, hành, ớt, tiêu. Tất cả trút vào nồi cá, cũng nhỏ lửa, rim cho tới khi gia vị thấm hết vào con cá, chui đến tận xương luôn. Ở lần kho cuối cùng này, nồi cá trích dậy mùi thơm tới mức đánh thức cả những cái mũi… đang bị cảm. Hay cái là xương cá mềm rục nhưng thịt cá không hề nát.
Cá trích vốn nhiều xương. Nhưng khi đã kho rục thì “giã từ” nỗi lo mắc cổ. Cứ gắp vô tư, nhai thoải mái để nghe thịt quyện với xương đậm đà, thoảng thơm mùi đồ hộp. Mỗi lần có món này, má nấu cơm nhiều hơn bình thường. Vậy mà nồi cơm vẫn bị “cháy” một cách chóng vánh.
Món ngon nhớ lâu. Bởi thế nên dù đã qua cái tuổi hát đồng dao từ tám hoánh, tôi vẫn không quên bài vè: Cá trích kho rục. Bây giờ đi xa không còn được thường xuyên ăn những món cá kho ngon má nấu và cũng không có thời gian kho cá cho cả gia đình ăn nữa. Vì vậy tôi thường hay mua cá kho sẵn về ăn.Có một món cá kho ngon mà thịt cứng xương mềm. đó chính là món cá kho làng Vũ Đại ở tỉnh Hà Nam, quê hương của Chí Phèo Thị Nở của cố nhà văn liệt sỹ Nam Cao. Món cá kho Hà Nam là một đặc sản nổi tiếng nơi đây.