Chất xám và chất trắng là gì?
Chất xám là các vùng bên ngoài của não, đây là nơi chứa các tế bào thần kinh của cơ thể. Tế bào thần kinh đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động của não bộ như suy nghĩ, ghi nhớ, cảm nhận… Tất cả các chức năng hoạt động cùng nhau được gọi là “nhận thức”. Mất nhận thức – suy giảm nhận thức – là những gì xảy ra khi bạn bắt đầu mất tế bào thần kinh và chất xám. Bộ não con người có khả năng nhận thức tốt hơn bất kỳ bộ não của các loài động vật khác. Vỏ não chiếm hơn 80% khối lượng não và chứa khoảng 100 tỷ tế bào thần kinh.
Mỗi tế bào thần kinh “giao tiếp” với các tế bào thần kinh khác thông qua sợi trục thần kinh. Giống như “sợi cáp nối ra khỏi máy tính”, các sợi trục cần được bọc bằng một lớp phủ bảo vệ để truyền tín hiệu thần kinh một cách hiệu quả. Bao bọc này được gọi là myelin. Vì myelin có màu trắng nên những vùng dày với các bó sợi trục được gọi là chất trắng. Chất trắng được tìm thấy ở các vùng bên trong não và bên ngoài tủy sống. Nếu chất trắng bị mất, nó có thể tái tạo lại, miễn là các sợi trục được kết nối với các tế bào thần kinh khỏe mạnh. Không giống như tế bào da hoặc tế bào xương, một khi tế bào thần kinh bị mất, chúng thường mất đi vĩnh viễn.
Chất xám có thể thay thế không?
Chất xám giảm khi tế bào thần kinh chết. Nguyên nhân phổ biến là đột quỵ hoặc xuất huyết não. Tế bào thần kinh cũng chết tự nhiên theo tuổi tác, mặc dù chúng là tế bào tồn tại lâu nhất trong cơ thể. Các nguyên nhân gây chết tế bào thần kinh bao gồm bệnh Parkinson, bệnh Alzheimer và chấn thương sọ não. Cho đến gần đây, các nhà nghiên cứu não bộ tin rằng bạn được sinh ra với tất cả các tế bào thần kinh mà bạn sẽ có. Một số nghiên cứu mới hơn cho thấy một số khu vực của não có thể tạo ra các tế bào thần kinh mới, được gọi là hình thành thần kinh, nhưng đây vẫn là một giả thuyết chưa được chứng minh. Hiện tại, không có cách nào để bạn thay thế chất xám đã mất đi.
Điều gì xảy ra với chất xám khi bạn già đi?
Khi bạn già, các tế bào thần kinh sẽ tự mất đi. Các chất thải và hóa chất khác cũng bắt đầu tích tụ trong não, có thể phá vỡ các tế bào thần kinh. Đó là lý do tại sao một số suy nghĩ, trí nhớ và tư duy chậm dần – suy giảm nhận thức – là một phần bình thường của quá trình lão hóa. Những thay đổi này thường không gây ra mất trí nhớ hoặc sa sút trí tuệ nghiêm trọng trừ khi bạn mắc bệnh như Alzheimer.
Lời khuyên cho sức khỏe não bộ
Bạn không thể ngăn chặn việc mất chất xám do tuổi tác, nhưng bạn có thể làm chậm quá trình đó lại. Việc bổ sung các chất cần thiết cho não có thể tăng cường chức năng nhận thức, giảm nguy cơ mất trí nhớ hoặc ngăn ngừa bệnh Alzheimer. Theo Trung tâm Y học Tổng hợp và Bổ sung Quốc gia (National Center for Complementary and Integrative Health – NCCIH) , một số tác dụng của các chất bổ sung đối với vấn đề não bộ:
- Bạch quả. Một đánh giá đối với các nghiên cứu về Ginkgo biloba ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ trên 2.500 người đã phát hiện ra rằng nó có thể làm chậm quá trình suy giảm nhận thức, đặc biệt là ở những người đã bị gặp phải vấn đề trên.
- Axit béo omega-3. Đã có nghiên cứu ủng hộ việc sử dụng chất bổ sung này để giảm suy giảm nhận thức, nhưng hầu hết các nghiên cứu cho rằng nó không có nhiều hiệu quả trong việc cải thiện nhận thức ở người lớn tuổi.
- Vitamin E. Có một số bằng chứng cho thấy loại vitamin này có thể làm chậm quá trình suy giảm nhận thức trong bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu không tìm thấy bất kỳ lợi ích nào.
Trong các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên động vật, chất bổ sung này giúp giảm các mảng xơ vữa xảy ra trong quá trình lão hóa và bệnh Alzheimer, tuy nhiên, các nghiên cứu trên người rất ít và không nhất quán.
Ngoài ra, theo NCCIH, các chất bổ sung khác bao gồm vitamin B, vitamin D, vitamin tổng hợp, dầu dừa và melatonin chưa có đủ nghiên cứu để hỗ trợ việc sử dụng chúng cho sức khỏe não bộ.
Duy trì sức khỏe não bộ
Theo Đại học Harvard và Hiệp hội Bệnh Alzheimer , cách tốt nhất để duy trì sức khỏe chất xám là có một lối sống lành mạnh. Đây là những lời khuyên của họ về sức khỏe não bộ:
- Tập thể dục nhịp điệu thường xuyên. Điều này sẽ giữ cho các tế bào thần kinh được cung cấp máu và oxy, đồng thời góp phần hạn chế việc suy giảm nhận thức.
- Kích thích não bộ của bạn. Mặc dù kích thích có thể không làm phát triển các tế bào thần kinh mới nhưng nó có thể phát triển các kết nối mới giữa các tế bào thần kinh, được gọi là độ dẻo của não. Ví dụ như tập thể dục trí óc như xếp hình hoặc học điều gì đó mới thông qua việc đọc hoặc tham gia một lớp học.
- Chuyển sang chế độ ăn Địa Trung Hải. Những người ăn nhiều cá, trái cây, rau, quả hạch và dầu ô liu ít bị suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ hơn. Chế độ ăn tốt cho sức khỏe của não cũng bao gồm ít mỡ động vật và ít muối hơn.
- Không hút thuốc. Hút thuốc lá làm tăng suy giảm nhận thức.
- Kiểm soát huyết áp, lượng đường trong máu và duy trì cân nặng hợp lý.
- Ngủ đủ. Ngủ kém có liên quan đến việc gia tăng các vấn đề về trí nhớ và suy nghĩ.
- Đề phòng bệnh trầm cảm. Trầm cảm không được điều trị có liên quan đến suy giảm nhận thức.
- Không lạm dụng rượu. Uống rượu quá mức là một yếu tố nguy cơ lớn dẫn đến chứng sa sút trí tuệ.
- Ngăn ngừa chấn thương đầu. Chấn thương sọ não giết chết các tế bào thần kinh. Đội mũ bảo hiểm khi đi xe hoặc có các biện pháp bảo vệ khi tham gia các hoạt động thể thao.
Nguồn tài liệu: University Health News
Dịch thuật: DS Lư Nguyễn Cẩm San
Publisher: Nhà thuốc online Medigo