Chi phí cơ hội là một khái niệm quan trọng trong kinh tế và cuộc sống. Nhờ có chi phí cơ hội mà chúng ta biết được chúng ta đạt được lợi ích gì và đánh mất điều gì. Sau khi đọc bài viết này, bạn sẽ biết được chi phí cơ hội là gì, công thức và cách tính chi phí cơ hội đơn giản, nhanh chóng thông qua một số ví dụ về chi phí cơ hội trong cuộc sống như: đi học đại học, đi xem phim, việc sản xuất, gửi tiết kiệm,… Bên cạnh đó là những lỗi chúng ta hay gặp khi tính chi phí cơ hội trong cuộc sống. Chúng ta bắt đầu nhé.
Chi Phí Cơ Hội Là Gì?
Hãy tưởng tượng, bạn đang ngồi uống cafe, tự nhiên ông Bụt hiện ra đưa cho bạn 2 cọc tiền, bạn muốn cả 2 cọc nhưng ông Bụt không cho, bắt bạn chọn 1 trong 2. Cọc A 5 triệu và cọc B 10 triệu.
Bạn sẽ chọn cọc tiền nào?
Trong bất kỳ nền kinh tế nào cũng tồn tại một mâu thuẫn là nhu cầu của con người có tính vô hạn còn các nguồn lực sản xuất có tính khan hiếm.
Tính khan hiếm không cho phép con người sản xuất tất cả hàng hóa và dịch vụ với bất kỳ số lượng nào.
Lúc này, con người đứng trước sự đánh đổi và lựa chọn giữa những phương án khác nhau là sản xuất hàng hóa này hay hàng hóa kia, nếu sản xuất một tổ hợp các hàng hóa thì mỗi hàng hóa cần sản xuất với số lương là bao nhiêu để đảm bảo hiệu quả kinh tế.
Khi đã đạt đến trạng thái hiệu quả (tức mỗi hàng hóa đều có một số mức sản lượng sản xuất tối ưu), nếu muốn có thêm hàng hóa này thì ta phải sản xuất hàng hóa kia ít hơn và ngược lại.
Sự lựa chọn này hàm ý đến một sự đánh đổi là nếu muốn có cái này thì ta phải hy sinh cái kia, thực chất là sư hy sinh này tương đương với một khoản chi phí mà ta phải bỏ ra để có được lợi ích từ sự lựa chọn đó.
Khoản chi phí đó được gọi là Chi phí cơ hội.
Chi phí cơ hội của một phương án lựa chọn chính là cái mà ta từ bỏ (mất luôn không lấy lại được) để có được phương án đó, và là những lợi ích bị mất đi khi chọn phương án này mà không chọn phương án khác.
Chi phí cơ hội của một phương án gồm 2 phần là chi phí thực hiện phương án đó ta có thể nhìn thấy và giá trị bị mất đi của phương án khác ta chưa nhìn thấy (bị ẩn đi).
Chi phí thực hiện của một phương án cũng nằm trong chi phí cơ hội vì ta có thể sử dụng khoản chi phí này để làm một việc khác.
Thông thường, giữa những phương án cạnh tranh nhau, phương án nào có CPCH cao hơn sẽ bị loại bỏ, phương án nào có CPCH thấp hơn sẽ được giữ lại.
Ví dụ về chi phí cơ hội
Rạp CGV đang chiếu bộ phim bom tấn bạn yêu thích là Fast 9, nhưng cũng trùng với khung giờ học thêm Tiếng Anh của bạn.
Khi bạn lựa chọn đi học Tiếng Anh thay vì đi xem phim thì học phí học Tiếng Anh và bộ phim Fast 9 đó (thứ mà bạn từ bỏ) chính là Chi phí cơ hội cho việc học tiếng Anh của bạn.
Nếu bạn chọn đi xem phim, bỏ học tiếng Anh thì chi phí cơ hội của việc đi xem phim lúc này là tiền vé đi xem phim, học phí của buổi học tiếng Anh đó và những kiến thức mà bạn đã bỏ lỡ.
Cách Tính Chi Phí Cơ Hội
Chúng ta chưa có công thức tổng quát để so sánh, đánh giá và tính toán Chi phí CH cho tất cả mọi trường hợp trong kinh tế và cuộc sống.
Tùy từng trường hợp mà ta linh động vận dụng khái niệm của CPCH để tính toán.
Nhưng nhìn chung, CPCH của một phương án bằng tổng của chi phí thực hiện phướng án đó và phần giá trị lợi ích của phương án tốt nhất đã bị bỏ qua.
Chúng ta hãy cùng tính chi phí cơ hội của việc học đại học trong ví dụ sau:
Sau năm 18 tuổi bạn có 2 lựa chọn là A: lên Sài Gòn đi học đại học và B: ở lại quê và đi làm với mức thu nhập 6 triệu/tháng.
Khi đó, Chi Phí Cơ Hội của việc học đại học là tổng của học phí, tiền sách vở, tiền trọ, tiền đi lại, … và mức thu nhập 6 triệu/tháng.
CPCH của việc ở nhà đi làm là tiền xăng xe đi lại và kiến thức đại học cùng với sự hứa hẹn công việc lương khủng sau khi tốt nghiệp.
Công Thức Tính Chi Phí Cơ Hội
Ngoài cách tính chi phí cơ hội như trên thì trong một số trường hợp, khi mà những giá trị được đo bằng tiền thì chúng ta có thể so sánh CPCH bằng cách lấy những gì mất đi chia cho những gì nhận được.
Công thức tính chi phí cơ hội trong trường hợp này như sau:
TLSSĐM = Giá Trị Mất Đi/ Giá Trị Nhận Được
Với:
– TLSSĐM là Tỷ Lệ So Sánh Được Mất.
– Nếu tỷ số trên lớn hơn 1 thì bạn mất đi nhiều hơn bạn nhận được
– Nếu tỷ số trên nhỏ hơn 1 thì bạn nhận được nhiều hơn bạn mất đi
Ví dụ 1) Hãy hình dung, bạn đang ngồi cafe, tự nhiên ông Bụt hiện ra đưa cho bạn 2 cọc tiền, bạn muốn cả 2 cọc nhưng ông Bụt không cho, bắt bạn chọn 1 trong 2. Cọc A 5 triệu và cọc B 10 triệu.
– Nếu ta chọn A, tỷ lệ là 2, ta mất nhiều hơn được.
– Nếu ta chọn B thì tỷ lệ là 0,5 ta nhận được nhiều hơn mất.
Thật ra, không cần tính tỷ lệ trên chúng ta cũng biết phương án nào được chọn phải không ạ?
Ví dụ 2) Bạn gặp lại ông Bụt lần nữa, nhưng lần này ổng không cho bạn tiền mà cho bạn 2 giỏ trái cây để ăn (chứ không phải để bán), giỏ A gồm 5 quả táo và giỏ B gồm 10 quả cam.
Lúc này thì tỷ lệ so sánh không hẳn sẽ giúp bạn quyết định được, điều đó phụ thuộc vào sở thích của bạn là bạn thích táo hơn hay cam hơn.
Ví dụ 3) Khi sản xuất hàng hóa, giả sử có 2 mặt hàng A, B và sản xuất đã đạt hiệu quả.
Khi đó, nếu tăng sản lượng của A lên một lượng là ∆A thì ta phải hy sinh sản lượng của B một số lượng là ∆B. Tỷ Lệ So Sánh lúc này là ∆B/∆A.
Nhưng ta chưa thể so sánh ngay được vì tỷ lệ này mới chỉ cho ta biết số lượng B phải bỏ đi để có thêm 1 đơn vị của A.
Hơn nữa, đó là tỷ lệ về số lượng chứ chưa phải tỷ lệ của giá trị bằng tiền nên ta cần phối hợp thêm các yếu tố khác để quyết định như chi phí sản xuất và giá cả mỗi loại hàng hóa, nhu cầu thị trường,…
Chi phí cơ hội trên đường PPF của một hàng hóa sẽ có xu hướng tăng dần lên (Quy luật CPCH tăng dần) nếu cứ liên tục gia tăng sản xuất hàng hóa đó.
Điều này sẽ được nói rõ hơn khi ta tìm hiểu về Đường giới hạn khả năng sản xuất PPF và Quy luật hiệu suất giảm dần.
Xem thêm: Quy Luật Giá Trị Yêu Cầu Những Gì Trong Sản Xuất Và Lưu Thông Hàng Hóa?
2 Lưu Ý “Vàng” Khi Tính Chi Phí Cơ Hội
– Lưu ý (1)
Có một số quan điểm cho rằng: CPCH có thể được tính bằng độ chênh lệch giá trị lợi ích giữa những phương án chọn, theo đó ta có:
OC = FO – CO
Trong đó:
OC là CPCH
FO là Lợi Ích Của Phương Án Tốt Nhất (Hoặc Tốt Hơn)
CO là Lợi Ích Của Phương Án Được Chọn
Thực ra, công thức trên chỉ thể hiện được giá trị Lời hay Lỗ của phương án được chọn chứ chưa phản ánh đúng thực chất về CPCH.
Ví dụ, bạn có 100 triệu đồng và 2 phương án lựa chọn là gửi ngân hàng với lãi suất tiết kiệm là 8%/năm và đầu tư Cổ phiếu với tỷ suất lợi nhuận là 20%/năm (giả sử tỷ suất này ổn định).
Hiệu số OC lúc này là 20 – 8 = 12 triệu.
Nếu bạn chọn gửi ngân hàng thì chi phí cơ hội của bạn là 20 triệu và bạn lỗ 12 triệu đồng/năm.
Nếu bạn chơi chứng khoán thì chi phí cơ hội của bạn là 8 triệu và bạn lời 12 triệu đồng/năm.
Con số 12 này chỉ thể hiện sự lời lỗ chứ không phải là CPCH.
Chi phí cơ hội là một ý niệm chưa xảy ra, nếu ta nắm bắt được thì ta sẽ có cơ hội đạt lợi nhuận, nếu ta không nắm bắt được thì cơ hội đó sẽ biến thành khoản chi phí mà ta phải gánh chịu.
Trong trường hợp các phương án loại trừ lẫn nhau (không thể đồng thời đạt được) thì CPCH là phần Lợi Ích Cao Nhất (Hoặc Tốt Nhất) trong các phương án đã bị bỏ qua.
Nếu có một số phương án bị bỏ qua mà có thể đồng thời đạt được thì chi phí cơ hội là Tổng Giá Trị của các phương án đó.
Ví dụ, bạn có 4 phương án (loại trừ nhau) với mức lợi nhuận tương ứng là A: 10 triệu, B: 20 triệu, C: 35 triệu, D: 40 triệu. Và bạn muốn đạt được cả 4 phương án này (105 triệu) nhưng thực tế thì bạn bắt buộc phải chọn 1 trong 4.
+ Nếu bạn chọn A thì chi phí cơ hội là D
+ Nếu bạn chọn B thì CPCH là D
+ Nếu bạn chọn C thì CPCH là D
+ Nếu bạn chọn D thì CPCH là C
Giả sử A và C có thể đạt được đồng thời thì khi đó,
+ Nếu bạn chọn (A + C) thì CPCH là D
+ Nếu bạn chọn B thì CPCH là (A + C) = 45 triệu
+ Nếu bạn chọn D thì CPCH là (A + C)
– Lưu ý (2)
+ Chi phí CH chỉ có ý nghĩa trong trường hợp khan hiếm nguồn lực và ta thì mong muốn đạt được mọi phương án. Chi phí cơ hội luôn tồn tại.
+ Vì giả định ban đầu là ta mong muốn đạt được tất cả các phương án, nên CPCH chỉ xuất hiện khi ta phải chọn lựa giữa phương án được mong muốn.
Ví dụ có 3 phương A, B, C. Ta mong muốn đạt được A và B, không mong muốn đạt được C.
Nên A sẽ là CPCH của B và ngược lại, còn C không phải là CPCH.
Hay nói cách khác, một phương án bất kỳ chỉ là chi phí cơ hội của phương án khác khi nó mang lại giá trị và ta mong muốn đạt được nó.
– Ngoài việc đánh giá CPCH bằng số liệu cụ thể (giá trị tiền bạc, tỷ lệ %…) thì còn có thể đánh giá bằng “điều gì đó có giá trị hơn” như thời gian, được yêu thích hơn, quan trọng hơn (món ăn yêu thích hơn, việc làm yêu thích hơn,…) như ví dụ học Tiếng Anh đã nêu.
Một Số Bài Tập Chi Phí Cơ Hội Có Lời Giải
Bài tập 1
Trong 4 năm học Đại học, bạn tiết kiệm được 300 triệu đồng.
Sau khi tốt nghiệp, bạn quyết định đầu tư 300 triệu đồng này để mở một quán cà phê (Bạn trực tiếp quản lý và bán hàng).
Bạn tính toán quán cà phê sẽ mang lại lợi nhuận ban đầu là 6 triệu đồng/tháng.
Nếu bạn đi làm cho một Công ty tài chính, bạn sẽ có thu nhập 5 triệu đồng/tháng.Giả sử lãi suất gửi tiết kiệm ngân hàng là 12%/năm. Bạn hãy đánh giá quyết định việc mở quán cà phê của mình ?
Lời giải:
Ở đây chúng ta thấy có 3 lựa chọn là mở quán cafe, gửi tiết kiệm và đi làm cho một công ty.
Thực chất, 2 phương án gửi tiết kiệm và đi làm cho công ty là 2 phương án không hề loại trừ nhau và có thể kết hợp lại. Tức là bạn có thể mang 300 triệu đi gửi tiết kiệm và đồng thời đi làm cho một công ty.
Vậy nên, chúng ta sẽ có 2 phương án là (1) mở quán cafe và (2) vừa gửi tiết kiệm vừa đi làm ở công ty.
Nếu bạn gửi tiết kiệm thì bạn sẽ có 300 triệu*12%/12 = 3 triệu đồng/tháng.
Nếu bạn đi làm ở công ty tài chính bạn sẽ có thêm 5 triệu đồng/tháng.
Kết hợp 2 phương án này lại bạn sẽ có 8 triệu đồng mỗi tháng.
Nguyên lý chung để tính chi phí cơ hội là:
Chi phí cơ hội = Chi phí thực hiện phương án đó (mất luôn ko lấy lại được) + Lợi ích lớn nhất mà ta từ bỏ.
Nếu ta nói chi phí cơ hội của việc mở quán cafe là 8 triệu đồng cùng những kiến thức, kinh nghiệm khi đi làm ở công ty thì hoàn toàn hợp lý và không sai.
Nhưng …
- Bổ Sung:
Vì 300 triệu đầu tư ban đầu của bạn không chắc sẽ lấy lại được nên chúng ta có thể cộng vào chi phí cơ hội thành 308 triệu đồng.
– Chi phí 300 triệu để thực hiện phương án mở quán cafe đó sẽ dùng để thuê mặt bằng, mua sắm bàn ghế, trả lương nhân viên, mua cafe, nước giải khát, chi phí điện nước,…
– Các chi phí mặt bằng, lương nhân viên,… chúng ta sẽ không thể lấy lại được.
– Còn chi phí đầu tư các tài sản cố định như bàn ghế, máy pha chế, tủ kệ, ly chén,… sẽ được khấu hao theo thời gian. Đến khi bạn thanh lý thì bạn sẽ không thể thu đủ số tiền đầu tư ban đầu.
Vậy nên, 300 triệu này chưa chắc sẽ lấy lại được (Trừ khi chúng ta đạt điểm hòa vốn), do đó 300 triệu nên được cộng vào chi phí cơ hội thành 308 triệu đồng.
- Nhận Định:
Tuy việc mở quán cafe không có thu nhập cao bằng việc gửi tiết kiệm + đi làm, nhưng phương án gửi tiết kiệm và đi làm công ty có thể có chi phí cơ hội cao hơn việc mở quán cafe.
Bởi vì, khi mở quán cafe, chúng ta được làm chủ cho chính mình và “tiêu diêu tự tại” hơn rất nhiều so với việc đi làm ổn định ở công ty.
Hơn nữa, khi quán cafe hoạt động ổn định thì chúng ta có thể giao lại cho người tin tưởng để quản lý, qua đó chúng ta tạo được thu nhập thụ động, bước qua phía bên phải của kim tứ đồ và là bước đệm để đạt được tự do tài chính.
Bài tập 2
Bạn đang có 1 tỷ đồng. Bạn chuẩn bị gửi ngân hàng với lãi suất 10%/năm thì bạn nhận được một lời mời đầu tư đất nền với mức lời là 15%/năm.
Giả sử mức sinh lời 15% là ổn định, chắc chắn nhận được và không có rủi ro nào khác, bạn hãy tính chi phí cơ hội cho từng phương án?
Lời giải:
Nếu bạn gửi tiết kiệm thì chi phí cơ hội là lợi nhuận khi đầu tư đất nền, bằng 150 triệu.
Nếu bạn đầu tư đất nền thì CPCH là số tiền lãi tiết kiệm, bằng 100 triệu.
Bạn có thắc mắc vì sao ở bài tập 1 chúng ta cộng 300 triệu vào chi phí cơ hội nhưng ở đây lại không cộng 100 triệu vào CPCH không?
Lí do là bởi vì, chi phí cơ hội là cái chúng ta mất đi, từ bỏ đi, không thể lấy lại được.
Ở đây, 100 triệu bạn đem đi gửi tiết kiệm hay đầu tư thì cuối cùng bạn vẫn lấy lại được. 100 triệu này là bạn tạm thời ứng ra rồi lại thu về chứ không hề mất đi. Do đó 100 triệu này sẽ không được cộng vào CPCH.
Bài tập 3
Bạn là sinh viên. Vào mùa hè này bạn dự định đi học thêm thay vì đi làm cộng tác viên cho một công ty với mức lương là 3 triệu đồng/tháng.
Học phí cần đóng là 2 triệu đồng, tiền sách vở là 500 ngàn đồng, tiền sinh hoạt là 1 triệu đồng.
Hỏi CPCH của việc bạn đi học hè là bao nhiêu?
Lời giải:
Số tiền phí sinh hoạt của bạn sẽ không được cộng vào chi phí cơ hội.
Bởi vì, dù bạn đi học, đi làm hay làm gì khác đi nữa thì bạn vẫn phải trả chi phí này.
Khi bạn đi học hè thì bạn từ bỏ mức lương 3 triệu/tháng.
Chi phí thực hiện phương án đi học hè là 2 triệu học phí + 500 ngàn tiền sách vở = 2 triệu 500 ngàn đồng.
Vậy nên, Chi phí cơ hội của việc bạn đi học hè là 3 + 2,5 = 5,5 triệu đồng.
Bài tập 4
Bạn dự định sẽ đi du lịch Nha Trang vào cuối tuần. Bạn có thể đi bằng máy bay hoặc xe khách.
Giá vé xe khách là 800 ngàn đồng/vé còn giá vé máy bay là 1,5 triệu đồng/vé.
Nếu đi bằng máy bay thì mất 1 giờ, nếu đi theo xe khách thì mất 8 giờ.
Giả sử mỗi một giờ bạn kiếm được 300 ngàn đồng. Bạn hãy đưa ra lựa chọn cho mình là đi bằng máy bay hay xe khách?
Lời giải:
Nếu bạn đi máy bay thì sẽ mất 1 giờ, bạn mất đi 300 ngàn đồng. Tiền vé máy bay là 1,5 triệu đồng. Suy ra CPCH của việc bạn đi máy bay là 1,8 triệu đồng.
Nếu bạn đi xe khách thì mất 8 giờ, bạn sẽ mất 8*300 ngàn = 2,4 triệu đồng. Giá vé xe khách là 800 ngàn đồng. Suy ra chi phí cơ hội của bạn đi xe khách là 3,2 triệu đồng.
Vì chi phí cơ hội của việc đi xe khách lớn hơn nên chúng ta nên chọn đi máy bay.
- Xem thêm:
Gửi Tiết Kiệm Chỉ Từ 30k Nhận Lãi Suất Đỉnh Cao Với Savy Tpbank
Top 3 Phương Pháp, Quy Tắc Quản Lý Tài Chính Cá Nhân Hiệu Quả
Kết Luận
Đến đây, chắc hẳn bạn đã biết chi phí cơ hội là gì, cùng công thức và cách tính chi phí cơ hội thông qua một số ví dụ về chi phí cơ hội trong cuộc sống.
Rõ ràng rằng CPCH là một khái niệm có ý nghĩa quan trọng trong cuộc sống nói chung và kinh tế nói riêng. Nhờ có CPCH là chúng ta có thể biết được mình mất gì, được gì sau mỗi sự lựa chọn.
Hi vọng sau bài viết này, bạn đã nhận được những kiến thức hữu ích về CPCH và áp dụng thành công vào công việc của mình.
Chúc bạn thành công!