Xem Ngay Top 20+ thờ mẫu là gì [Hay Lắm Luôn]

Tín ngưỡng thờ mẫu của người Việt xuất hiện từ lâu, là nét đẹp văn hóa trong đời sống tâm linh của biết bao thế hệ. Tín ngưỡng lấy việc tôn thờ Mẫu (Mẹ) làm thần tượng với các quyền năng sinh sôi, bảo trợ và che chở cho con người. Năm 2016, di sản “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” tại 21 tỉnh đã chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Trong hệ thống thờ mẫu có tứ vị thánh mẫu, xuất hiện khá phổ biến. Tuy nhiên, tứ vị thánh mẫu là ai là câu hỏi được nhiều tín đồ đặt ra. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết hơn ở phần dưới đây.

Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

“Tín ngưỡng thờ Mẫu” và “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ” có giống nhau?

Theo quan điểm của tác giả cuốn sách “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ và thờ thánh ở Việt Nam”, rất nhiều người thường hay nhầm lẫn về hai khái niệm này. Về cơ bản “Tín ngưỡng thờ Mẫu” và “Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ” có phần giống nhau nhưng, tín ngưỡng thờ Mẫu có phần rộng hơn.

Cụ thể, lớp tín ngưỡng thờ Mẫu phủ rộng khắp miền Bắc Trung Nam Việt Nam, tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau.

Tại miền Bắc, bắt nguồn từ tục thờ Nữ thần có nguồn gốc xa xưa từ thời tiền sử, tới thời phong kiến một số nữ thần được cung đình hóa và lịch sử hóa để trở thành các Mẫu thần tương ứng thế kỷ 15 trở về trước với việc phong thần của triều đình phong kiến với danh xưng như Quốc Mẫu, Vương Mẫu, Thánh Mẫu,…

Từ thế kỷ 15 trở đi, hình thức thờ mẫu Tam Tứ Phủ được định hình và phát triển với sự xuất hiện của thánh mẫu Liễu Hạnh, mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải … cùng các vị thánh khác thuộc hệ thống thần linh Tứ Phủ.

Thờ Mẫu tức thờ (mẹ), mong người sẽ bảo vệ, chở che cho nhân thế

Ở Trung Bộ, hình thức thờ Mẫu thể hiện qua hình thức thờ Nữ thần và mẫu thần như Tứ Vị Thánh Nương, Bà Ngũ Hành, Thiên Y A Na.

Ở Nam Bộ, tục thờ Mẫu thần và Nữ thần ít rõ ràng hơn với các vị thần được thờ phụng như Bà Ngũ Hành, Tứ Vị Thánh Nương, Bà Chúa Lộc, Bà Tổ Cô, …

Ngoài ra, không giống tín ngưỡng thờ Mẫu, tín ngưỡng Tam Tứ Phủ còn thờ các nam thần khác như các vị vua cha, ông hoàng, quan hoàng, thánh cậu, … Sự xen kẽ số lượng nam thần với số lượng nữ thần đồng đều cho thấy Tam Tứ Phủ có sự đồng đều, hài hòa về âm và dương.

Như vậy, với hệ thống các vị thần linh được thờ tự tại thần điện Việt Nam, gọi là Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ hay Tứ Phủ có phần chính xác hơn.

Tam tòa – Tứ tòa Thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ Mẫu

Vì nhiều lý do khác nhau mà Tứ vị Thánh Mẫu của Tứ Phủ thường được gộp chung thành Tam Tòa Thánh Mẫu.

– Thiên – Địa đồng quy: Mẫu Tiên ủy quyền đại diện trên nhân thế cho Mẫu Liễu Hạnh, trở thành đại diện, là Thánh Mẫu Thần Chủ

– Nhạc Phủ và Địa Phủ được gộp chung, vì đều là miền Trung Nguyên nơi con người sinh sống. Thiên Phủ là Thượng Nguyên, Thoải Phủ là Hạ Nguyên.

– Mẫu Thượng Ngàn được thờ riêng bên Cung Sơn Trang.

Các điện thờ Mẫu thường có ba pho tượng nữ thần đặt song hành. Mẫu Thượng Ngàn là vị mặc áo xanh lá cây tượng trưng cho rừng, nơi con người xưa sinh sống bằng các loại củ.

Mẫu Thoải là vị mặc áo trắng, tượng trưng cho nước. Mẫu Địa là vị mặc áo vàng, tượng trưng cho đất. Ba vị mẫu này hợp thành Tam phủ, giải thích quá trình tiến hóa của cư dân Việt, từ rừng núi, sông suối xuống đồng bằng định cư trồng lúa nước.

Cũng theo quan niệm Tam phủ thì, cai quản thiên phủ có thiên quan ban phúc lộc cho con người, cai quản địa phủ có địa quán xá bỏ tội lỗi cho con người, cai quản thủy phủ có thủy quan cởi bỏ mọi chướng ngại, khó khăn cho con người. Với sức mạnh huyền bí ban phúc, xá tội và giải ách, tín ngưỡng Tam phủ – Tứ phủ rất hấp dẫn mọi người.

Quan niệm về Tam phủ và Tứ phủ khác nhau, thường nhiều người gộp tứ vị Thánh Mẫu thành Tam vị Thánh Mẫu.

Tứ vị Thánh Mẫu của Tứ Phủ thường được gộp chung thành Tam Tòa Thánh Mẫu

Tứ vị thánh mẫu là ai?

1. Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên – Thiên Thanh công chúa

Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên còn có các danh hiệu khác như Mẫu thượng thiên, Thiên Thanh công chúa, Thanh Vân công chúa, Cửu trùng thánh Mẫu ( Mẫu Cửu), Lục Cung vương Mẫu, Mão Dậu Công Chúa. Mẫu mặc áo màu đỏ, ngồi chính giữa.

Nhiều ý kiến cho rằng Cửu trùng thánh Mẫu được đồng nhất với Cửu Thiên Huyền nữ (Trung Hoa). Cửu Thiên Huyền nữ trong văn hóa Trung Hoa được xây dựng với một hình tượng nữ thần linh thiêng với các sự tích kỳ bí.

Còn trong tâm linh người Việt Mẫu, Cửu trùng thanh vân là vị Thánh Mẫu ngự nơi 9 tầng mây, là vị nữ thần quyền hành cai quản thiên cung, cai quản Lục cung sáu viện.

Ngoài ra, Mẫu Cửu Trùng Thanh Vân còn có danh hiệu khác là Bán Thiên Công Chúa ( Mẫu Bán Thiên). Hầu hết các Đền, Phủ hay những Điện thờ tại gia đều có ban thờ Mẫu bán thiên ngoài trời.

Đền Mẫu Cửu Trùng nằm ở Thôn Bằng Sở, xã Ninh Sở, Thường Tín, Hà Nội,Tiệc Mẫu Cửu ngày 9/9 hàng năm.

Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên còn có các danh hiệu khác như Mẫu thượng thiên

2. Mẫu Địa Nhị Tiên – Liễu Hạnh Công Chúa

Trong tam tòa Thánh Mẫu, Mẫu Liễu Hạnh đứng ở vị trí Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên Thánh Mẫu (Bà Chúa) Liễu Hạnh. Bà vốn là con vua Ngọc Hoàng, Đệ Nhị Quỳnh Hoa công chúa, ba lần giáng sinh phàm trần: lần thứ nhất bà giáng vào nhà họ Phạm (tên là Phạm Thị Tiên Nga) ở Quảng Nạp, Vi Nhuế, Ý Yên Nam Định.

Lần thứ hai bà giáng vào nhà họ Lê (cải từ họ Trần, tên là Lê Thị Thắng, hiệu Giáng Tiên) ở An Thái, Vụ Bản, Nam Định. Bà kết duyên cùng Trần Đào Lang, đến năm 21 tuổi thì về trời. Lần thứ ba bà giáng hiện tại Nga Sơn, Thanh Hóa được hơn một năm thì mãn hạn hồi tiên.

Sau đó bà hiển linh giúp dân giúp nước nên được các triều đại sắc phong là : “Mã Hoàng Công Chúa, Thượng Đẳng Tối Linh Tôn Thần”, “Thượng Thượng Đẳng Tối Linh Vi Bách Thần Chi Thủ” (triều vua Lê Thần Tôn), “Hộ Quốc Bình Nhung Chế Thắng Bảo Hòa Diệu Đại Vương” (triều vua Lê Huyền Tôn)

Bởi vậy trong văn thỉnh Đức Thánh Mẫu mới có hát rằng:

“Thỉnh mời Đệ Nhất Thiên Tiên

Sắc phong Chế Thắng xe loan ngự về

Phủ Dày, Vân Cát thôn quê

Nghĩa Hưng, Thiên Bản họ Lê cải trần

Hình dung cốt cách thanh tân

Mười năm định giá hôn nhân xướng tùy”

Đền thờ Mẫu Liễu Hạnh có ở khắp mọi nơi nhưng các nơi chính vẫn là những nới Mẫu giáng trần hoặc hiển linh lưu dấu thánh tích như: Phủ Nấp – Phủ Quảng Cung Đệ Nhất ở Vi Nhuế, Ý Yên, Nam Định.

Nguy nga nhất là quần thể Phủ Dày với các đền phủ chính là: Phủ Công Đồng, Phủ Chính Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Phủ Bóng, Phủ Giáp Ba, Phủ Tổ, Đền Khởi Thánh và Lăng Mẫu.

Tiếp đến là Đền Đồi Ngang – Phố Cát, Đền Sòng thuộc Thanh Hóa. Ngoài ra, còn có Phủ Tây Hồ, Đền Rồng, Đền Dâu, Quán Chá..đều là những nơi Mẫu để lại thánh tích.

Ngày hội chính của Mẫu là ngày 3/3 âm lịch, tức là ngày Mẫu hóa trong lần giáng sinh thứ hai, ngoài ra ngày rằm tháng 8 ở Phủ Tây Hồ cũng mở tiệc rất long trọng.

Mẫu Liễu Hạnh đứng ở vị trí Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên Thánh Mẫu

3. Mẫu Đệ Tam Thoải Cung

Mẫu còn có cách danh hiệu khác như: Mẫu Đệ Tam Thủy Cung, Xích Lân Công Chúa, Động Đình Công Chúa Ngọc Hồ Thần Nữ, Thủy Tiên Công Chúa, Thủy Cung Thánh Mẫu. Mẫu Thoải là vị nữ thần gian gian Việt Nam chịu trách nhiệm quản lý các miền Sông nước.

Thánh Mẫu Đệ Tam được nhân dân thờ từ rất lâu đời. Sự tích của Thánh Mẫu được thể hiện rõ trong bản văn Mẫu Thoải, ngoài ra còn có tác phẩm “Liễu Nghị Truyền Thư”.

Thánh Mẫu Thoải Phủ vốn là con Vua Bát Hải Thủy Quốc Động Đình, kết duyên cùng Kính Xuyên. Nghe lời tiểu thiếp Thảo Mai, Kính Xuyên vu cho bà thất tiết, đem đóng cũi, bỏ lên rừng cho thú dữ ăn thịt.

Tại nơi rừng sâu bà không những được thú rừng yêu quý, mang vật quả đến dâng mà còn gặp được nho sĩ Liễu Nghị. Bà bèn nhờ Liễu Nghị mang thư kể hết sự tình về cho vua cha. Sau đó bà được minh oan, kết duyên cùng Liễu Nghị, còn Kính Xuyên và Thảo Mai thì bị trừng phạt.

Mẫu Thoải là Nữ Thần cai quản miền sông nước

Khi ở chốn Động Đình bà vốn là con vua cha Bát Hải nên được gọi là: “Động Đình Công Chúa Ngọc Hồ Thần Nữ”, sau này bà còn có danh hiệu: “Bạch Ngọc Thủy Tinh Xích Lân Long Nữ Công Chúa”. Ngày nay, những đạo hồng vẫn vang lên khúc hát về Ngài:

“Thỉnh mời Đệ Tam Thánh Tiên

Xích Lân Long Nữ ngự miền Thoải Cung

Kính Xuyên sớm kết loan phòng

Thảo Mai tiểu thiếp ra lòng gieo oan

Kinh Xuyên chẳng xét ngay gian

Vàng mười nỡ để lầm than sao đành”

Đền thờ Mẫu Thoải xuất hiện ở nhiều nơi, nổi tiếng nhất có Đền Mẫu Thác Hàn Sơn ở Hà Trung, Thanh Hóa, nơi bến Đò Lèn, còn có Đền Mẫu Thoải ở thị xã Lạng Sơn, gần sông Kì Cùng, và có ngôi đền ở bến sông Hồng, gần cầu Chương Dương, Gia Lâm cũng tên là Đền Mẫu Thoải hay còn gọi là Đền Cửa Sông. Ngày tiệc chính của Mẫu Thoải là ngày 10/6 âm lịch, thường được tổ chức long trọng nhất là ở Đền Mẫu Thác Hàn Sơn.

4. Mẫu đệ Tứ Nhạc Tiên – Sơn Lâm Công Chúa

Mẫu Đệ Tứ còn có các danh hiệu khác như Diệu Tín, Diệu Nghĩa Thiền Sư, Lê Mại Đại Vương, Bạch Anh Công Chúa Quản Chưởng Sơn Trang triều Mường, Lâm Cung Thánh Mẫu, Bà Chúa Sơn Trang, Bà Chúa Thượng Ngàn, Mẫu Thượng Ngàn.

Theo lối thờ Tam Phủ, bà là Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn đứng sau Mẫu Liễu Hạnh. Tượng thờ Mẫu thường mặc áo xanh, ngồi cạnh Mẫu Liễu

Thánh Mẫu Sơn Lâm vốn là con Vua Đế Thích, lần đầu hạ phàm bà là Quế Hoa Mị Nương công chúa, con Vua Hùng Vương. Theo sự tích khi sinh bà ra, Hoàng Hậu đau quá phải vịn vào cành quế mới sinh hạ được bà nên Vua Hùng Vương mới đặt tên cho bà là Quế Hoa công chúa.

Sau khi sinh được bà, Hoàng Hậu qua đời, công chúa quyết chí tu hành, không kết duyên, về sau cùng mười hai nàng thị nữ vào rừng sâu, được lão tổ truyền đạo. Lần thứ hai bà giáng sinh vào cửa nhà họ Cao, một người tù trưởng trên đất Yên Bái.

Sau đó nhiều lần bà hiển linh, dạy dân trồng trọt, làm ăn, biết lên rẫy làm nương, đi rừng, làm ruộng bậc thang. Bà được nhân dân suy tôn là: “Diệu Tín Thuyền Sư Diệu Nghĩa Tàng Hình”, “Bạch Anh Trưởng Quản Đỉnh Thượng Cao Sơn Thần Nữ Cao Mường Sơn Triều”.

Mẫu đệ tứ có danh hào Bà Chúa Sơn Trang

Sau này bà lại linh ứng giúp vua Lê Thái Tổ nên được gia phong là: “Lê Mại Đại Vương”. Trong văn thỉnh mời Đức Thánh Mẫu có hát rằng:

“Thỉnh mời Đệ Nhị Chúa Tiên

Vốn xưa giá ngự trên đền Đông Cuông

Hình dung nhan sắc khác thường

Giá danh đổi một hoa vương khôn bì

Biết đâu lá thắm thơ bài

Lòng trinh chẳng động một vài giá xuân”

Đền thờ Mẫu Thượng Ngàn có ở khắp mọi vùng, nơi nào có rừng núi thì đều có đền Mẫu Thượng. Nhưng nổi tiếng bậc nhất vẫn là cụm di tích Đền Đông Cuông, Đền Vọng Đông và Đền Tuần Quán tại Yên Bái.

Tiếp nữa có Đền Công Đồng Bắc Lệ và Đền Thất Khê tại huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn, tương truyền là nơi vua Lê Thái Tổ lập để ghi nhớ công ơn Mẫu giúp vua. Ngoài ra còn có Đền Suối Mỡ thuộc Bắc Giang, Đền Tam Cờ tỉnh Tuyên Quang, Dền Mẫu Thượng thuộc thị xã Lào Cai.

Tìm hiểu thêm về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, một hình thức thờ cúng người mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi, hình thành và phát triển mạnh mẽ, các vị thần trong điện thần tam phủ có nguồn gốc không chỉ của người Kinh, mà còn của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam như người Mường, Tày, Nùng, Dao, v.v.

Về cơ bản Đạo Mẫu tự có một hệ thống thần linh đông đảo trong đó chủ yếu là phúc thần. Các tín đồ thường chỉ tập trung thờ tự và sinh hoạt tín ngưỡng xoay quanh các vị này. Chủ chốt và cao nhất là Ngọc Hoàng Thượng đế, Tam Tòa Thánh Mẫu, rồi thấp dần là các hàng Quan lớn, Chầu bà, Ông Hoàng, Cô và Cậu, Ngũ Hổ và Ông Lốt,… và có cả các thần linh địa phương (Thánh Bản Cảnh/ Thánh bản tỉnh). Danh sách các vị thần gồm:

• Ngọc Hoàng Thượng đế là vị Thánh cao nhất trong đạo Mẫu, có ban thờ riêng trong các đền và phủ thuộc tín ngưỡng thờ Mẫu. Đứng hai bên ngài là Quan Nam Tào và Quan Bắc Đẩu. Tuy nhiên, cũng có nơi không có ban thờ Ngọc Hoàng Thượng đế.
• Tam tòa thánh mẫu: Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải. Riêng trong tín ngưỡng người Mường thì lại thờ Tam vị chúa Mường: Đệ nhất Lê Mại Đại Vương (Diệu Tín Thiền Sư), Đệ Nhị Diệu Tín Thiền Sư, Đệ Tam Diệu Nghĩa Thiền Sư.
• Hàng Quan: Quan đệ nhất thượng Thiên, Quan đệ nhị giám sát thượng ngàn, Quan đệ Tam Thoải Cung, Quan đệ Tứ khâm sai, Quan đệ ngũ Tuần tranh, Ngoài ra còn có Quan lớn Điều Thất, Quan Hoàng Triệu Tường, Quan lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm. Các vị Quan hay được hầu là Quan lớn đệ nhị, Quan lớn đệ Tam, Quan lớn đệ Ngũ.
• Hàng Chầu bà: Chầu đệ nhất thượng thiên, Chầu đệ nhị thượng ngàn, Chầu đệ tam thoải cung, Chầu đệ tứ khâm sai, Chầu Năm Suối Lân, Chầu Lục cung nương, Chầu Bảy Kim Giao (Chầu Bảy Tân La), Chầu Tám Bát Nàn, Chầu Chín Cửu Tỉnh, Chầu Mười Đồng Mỏ, Chầu Bé Bắc Lệ, Chầu Bà Thủy Cung. Các vị Chầu phổ biến hay hầu bóng gồm Chầu đệ nhị, Chầu Đệ Tứ (thường Thủ đền, Thủ điện hầu),Chầu Năm Chầu Lục, Chầu Bát, Chầu Mười, Chầu bé. Ngoài ra còn một số vị Chầu khác cũng có hát văn, nhưng về cơ bản ít được hầu bóng hoặc là chỉ ở một địa phương hoặc vào ngày tiệc Thánh.

Đạo mẫu có một hệ thống thần linh

• Hàng ông Hoàng: Hoàng Cả, Hoàng Đôi, Hoàng Bơ Thoải Cung, Hoàng Tư, Hoàng Năm, Hoàng Lục Thanh Hà, Hoàng Bảy Bảo Hà, Hoàng tám Bát Nùng, Hoàng Chín Cờn Môn, Hoàng Mười Nghệ An. Các giá Hoàng thường ngự đồng là Hoàng Bơ, Hoàng Bảy, Hoàng Mười
• Hàng Cô: Cô Nhất Thượng Thiên, Cô đôi thượng ngàn, cô Bơ thoải cung, cô Tư Tây Hồ, cô Năm Suối Lân, cô Sáu Lục Cung, cô Bảy Kim Giao (Cô Bảy Tân La), cô Tám đồi chè, Cô Chín Sòng Sơn, Cô Mười Mỏ Ba, Hội đồng các cô Bé: cô Bé thượng ngàn, cô Bé Đông Cuông, cô Bé Suối Ngang,… Các cô hay ngự đồng là Cô Đôi Thượng Ngàn, Cô Bơ Thủy Cung, cô Chín Đền Sòng, Cô Bé Thượng Ngàn
• Hàng cậu: Cậu Cả, Cậu Đôi, cậu Bơ, Cậu hoàng bé bản đền, Cậu Bé Đồi Ngang
• Hàng Ngũ Hổ ông Lốt: Tức là năm ông hổ tượng trưng ngũ hành, và Lốt (Thuồng Luồng)
• Ngoài ra cũng có nhiều vị khác được hát văn ca ngợi, và có hầu một số vị Chúa bà bản cảnh như Chúa Thác Bờ, Chúa Bà Năm Phuơng vv… Các thần linh kể trên là các thần linh phổ biến nhất, được đông đảo con nhang đệ tử của Đạo Mẫu công nhận thờ phụng, ngoài ra còn một số vị khác ở địa phương, cũng được đưa vào hầu bóng, thường là các Cô bé.

Chiêm ngưỡng một số mẫu tượng thờ Tam Phủ, Tứ Phủ đẹp

Hi vọng với những chia sẻ vừa rồi của Đúc Đồng Bảo Long sẽ giúp bạn đọc hiểu hơn về tứ vị thánh mẫu trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt.

Kế thừa và phát huy những giá trị nghệ thuật tại làng nghề đúc đồng truyền thống Ý Yên, Nam Định, cơ sở Đúc Đồng Bảo Long là một trong những đơn vị hàng đầu chuyên nhận đúc tượng Phật, tượng thờ Mẫu đẹp, uy tín. Các sản phẩm đúc thủ công mỹ nghệ của chúng tôi được chế tác hoàn toàn bằng tay người nghệ nhân giỏi, thể hiện trình độ đúc đồng đỉnh cao. Các mẫu tượng đồng của Bảo Long luôn được khách hàng, các sư thầy đánh giá cao về độ giống thật, đẹp chân thực và nét truyền thần trong bức tượng. Mỗi sản phẩm đều đạt các tiêu chí kiểm định nghiêm ngặt, nét chạm thanh thoát, diện mặt thần thái, tỉ lệ kích thước hình khối chuẩn.

Dưới đây là một số công trình đúctượng Tam Tòa Thánh Mẫu, tượng thờ Tam Phủ, tượng thờ Tứ Phủ được thực hiện bởi các nghệ nhân có trên 15 năm kinh nghiệm tại cơ sở chúng tôi.

Chúng tôi sở hữu phân xưởng lớn cùng nhiều xưởng vệ tinh tại làng nghề Vạn Điểm, hệ thống máy móc trang thiết bị hiện đại. Cùng với đó là đội ngũ nghệ nhân giỏi hàng đầu, đội ngũ thợ hoàn thiện có tay nghề cao. Với những lợi thế đó, Đúc Đồng Bảo Long luôn cho ra đời những sản phẩm đẹp, tinh xảo, chất lượng.

Ngoài ra, Bảo Long nhận chế tác tượng thờ Mẫu theo yêu cầu. Liên hệ ngay Hotline:0968.966.268 để được tư vấn, hỗ trợ tốt nhất.

Top 22 thờ mẫu là gì viết bởi Cosy