Người dân làm thủ tục hành chính tại Bảo hiểm xã hội TP.HCM – Ảnh: HỮU HẠNH
Tuổi Trẻ giới thiệu ý kiến của đại biểu PHẠM TRỌNG NGHĨA – ủy viên chuyên trách Ủy ban Xã hội của Quốc hội – về hai phương án tính bảo hiểm xã hội (BHXH) đối với người lao động. Phương án mới được xem là tối ưu nhưng cần thêm điều kiện để đảm bảo khả thi.
Thực tế cho thấy phương án 1 (cách tính lương đóng BHXH hiện hành) chưa bảo đảm quyền lợi tốt cho người lao động. Quy định cứng phụ cấp tính đóng BHXH chỉ có thể thực hiện với doanh nghiệp có thang bảng lương thể hiện các khoản cố định (đa số là doanh nghiệp nhà nước). Nhưng hiện nay mới tính đóng được trên ba loại phụ cấp bao gồm chức vụ, thâm niên nghề và thâm niên vượt khung (nếu có).
Ở một số doanh nghiệp vẫn xảy ra tình trạng tách thành nhiều khoản trợ cấp, bổ sung để “lách, né” đóng BHXH. Không ít doanh nghiệp tồn tại ba loại thu nhập của người lao động là loại làm căn cứ đóng BHXH, loại để quyết toán và thu nhập thực tế.
Theo thống kê của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, tiền lương bình quân đóng BHXH của hơn 17 triệu người tham gia BHXH bắt buộc năm 2022 là 5,73 triệu đồng. Trong khi đó, theo Tổng cục Thống kê, mức thu nhập bình quân nhóm đối tượng làm công ăn lương là 7,54 triệu đồng/tháng. Mức đóng BHXH bình quân hằng tháng bằng khoảng 75 – 76% mức thu nhập bình quân thực tế.
Có doanh nghiệp trả tổng thu nhập cho người lao động 20 – 30 triệu đồng/tháng nhưng đóng BHXH theo mức lương 5-6 triệu đồng. Điều này ảnh hưởng nhất định đến việc thụ hưởng các chế độ BHXH của người lao động, đặc biệt là mức hưởng lương hưu khi về già như chúng ta hay thấy nhiều người kêu là lương hưu “quá thấp, không đủ sống”.
Với phương án 2, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH sẽ bao gồm thêm cả các khoản phụ cấp lương, bổ sung khác gắn với quá trình làm việc và kết quả thực hiện công việc của người lao động. Các khoản này gồm xác định từ trước và biến động trong quá trình làm việc. Về ý nghĩa, phương án 2 sẽ bảo vệ tốt hơn cho quyền lợi của người lao động.
Tôi vẫn lo lắng về tính khả thi và khả năng tổ chức thực hiện phương án này. Bởi tiền lương, phụ cấp lương của người lao động có thể biết trước được theo hằng tháng nhưng khoản thu nhập khác lại khó xác định trước. Ví như tiền bổ sung thu nhập theo năng suất hay các khoản khác phải hết tháng, thậm chí cuối quý, cuối năm mới biết được.
Tiền BHXH sẽ thu theo tháng, nếu như không có được cơ sở dữ liệu đủ tốt về thu nhập của người lao động sẽ rất khó cho việc đảm bảo thu chính xác. Từ đó, có thể gây khó cho cả người sử dụng lao động cũng như cơ quan BHXH.
Cần tìm một điểm cân bằng, một mặt vừa đảm bảo tốt hơn cho quyền lợi người lao động, một mặt phải đảm bảo tính khả thi cho các cơ quan thực thi cũng như thuận lợi cho chủ sử dụng lao động.