Cây lá cách (cây vọng cách, cây cách) là loại rau ăn quen thuộc với người dân Nam Bộ. Tôi nhớ hồi nhỏ, mùa mưa mẹ hay bắt ếch ngoài đồng, vắt nước cốt dừa xào lá cách cho chị em tôi ăn. Dù món này thơm nức mũi nhưng tôi vẫn nhớ như in cái vị hăng khó chịu của lá cách nên nhất quyết không đụng đũa.
Bà nội tôi lại động viên: “ăn đi, ăn cho nó mát gan, mát sữa, không bổ bề ngang cũng bổ bề dọc”. Tôi không biết bà nói “bề ngang, bề dọc” ở đây là gì.
Nhưng khi lớn, theo đuổi đam mê với y học cổ truyền, tìm hiểu các quyển sách của Tiến sĩ Võ Văn Chi, tôi mới biết lá cách là vị thuốc quý trong Đông y, rất tốt cho gan, giúp thanh nhiệt, lợi tiểu, hạ huyết áp và nhiều công dụng khác tốt cho sức khỏe.
Cây lá cách là gì?
Lá cách là loại rau chuyên để ăn sống hoặc xào, om với gà, ếch, lươn,… có mùi hăng, vị hơi đắng.
- Tên khoa học: Premna serratifolia L.
- Tên gọi khác: Cây vọng cách, bọng cách, cây cách,…
- Họ: Cỏ roi ngựa (Verbenaceae).
Cây cách mọc nhiều ở các nước Châu Á (chủ yếu là bìa rừng, vách núi, bờ ao). Ở nước ta, nó được trồng nhiều ở khu vực miền Tây Nam Bộ, ven các kênh, mương.
Xem thêm: Ngưu tất – Thần dược chữa đau nhức xương khớp.
Đặc điểm nhận biết cây lá cách
Lá cách hay vọng cách là loài cây thân gỗ, thường mọc thành bụi. Thân cây mọc thẳng và phân thành nhiều nhánh, cao từ 2m đến 6m. Lá hình elip, khía răng cưa. Quả có hình trứng, đầu lõm, hơi xù xì, màu đen nhạt.
Cây này thích nghi cả ở vùng nước ngọt lẫn nước lợ, mọc nhiều ở đầm lầy, ven biển, sông hồ, các cánh rừng ngập mặn. Đây là cây thuốc dễ tìm trong tự nhiên. Toàn thân cây có mùi khá khó chịu, riêng phần lá chứa tinh dầu có mùi thơm hơi hắc.
Thu hái
Lá cách là cây mọc hoang, được thu hái quanh năm. Người ta sử dụng cả cành và lá để làm thuốc. Nếu làm rau ăn thì chỉ hái lá là đủ.
Sơ chế
Sau khi thu hái về, đem rửa sạch. Dùng lá để ăn sống. Hoặc đem cành, lá cắt khúc, phơi khô. Trước khi hãm hoặc nấu nước đem sao vàng.
Xem thêm: Cây rau bợ – Từ món ăn ngon đến bài thuốc quý.
Thành phần hóa học của cây lá cách
Các thành phần hoá học chính có trong lá, hoa, thân, rễ của cây lá cách: iridoid, flavonoids, polysacharid, đường khử, tinh dầu.
Ngoài ra, cây cách còn một số thành phần quan trọng khác: ganiarin, premnin. Hai chất này có tác dụng tăng cường trí nhớ, giảm co thắt tim.
Các nhà nghiên cứu còn phân tích được, dược liệu có đến 54 nguyên tố vô cơ. Trong đó, có nhiều nguyên tố có lợi cho sức khoẻ như: Fe, Zn, Na, Mg, K,…
Tìm hiểu: Cây rau má – Rau ăn, bài thuốc nhiều công dụng.
Tác dụng của lá cách
Theo Đông y, lá cách có tính bình, vị đắng hậu ngọt, hơi chát. Thảo dược có công dụng làm mát gan, thanh nhiệt, tăng cường hệ tiêu hoá. Theo y học hiện đại, lá chứa 2 alkaloid quan trọng là premnin và ganiarin giúp tăng cường hệ thần kinh, trí nhớ,… Dưới đây là một số tác dụng của lá cách.
Bảo vệ gan
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, thành phần ethanol trong lá cách có tác dụng rất tốt trong việc điều trị viêm gan, bảo vệ gan và chống men gan cao.
Theo thực nghiệm, khi cho người mắc các bệnh về gan sử dụng cao lỏng chiết xuất từ lá cách. Sau một thời gian chỉ số men gan ALT (Alanine Aminotransferase) giảm nhanh chóng. Gan ít bạc màu hơn và các điểm tổn thương gan do thuốc, bệnh lý hoặc chấn thương cũng giảm rõ rệt.
Còn đối với người bị viêm gan, chiết xuất từ rau vọng cách ghi nhận giảm hàm lượng protein, lượng bạch cầu trong dịch rỉ viêm và giảm sưng phù gan. Thêm vào đó, những dấu hiệu vàng da, mệt mỏi do viêm gan B gây ra cũng sẽ thuyên giảm dần.
Tham khảo: Dây đau xương – Thần dược cho người đau khớp.
Thanh nhiệt, giải độc
Lá cách chứa nhiều thành phần có tác dụng thanh nhiệt, giải độc tố, giải rượu do lạm dụng rượu bia. Sử dụng dược liệu còn có thể ngăn ngừa nhiệt miệng, nổi mụn nhọt, nóng gan, nóng trong người,…
Thông tiểu tiện, chữa sỏi thận
Nếu cơ thể bị thấp nhiệt, thận yếu hoặc mắc các bệnh viêm đường tiết niệu sẽ dẫn đến niệu đạo bị bế tắc và gây ra sỏi thận. Các thành phần hoạt chất có trong cây lá cách có tác tác dụng chữa sỏi thận và thông tiểu tiện.
Tuy nhiên hiệu quả còn tùy thuộc vào loại sạn, vị trí và thể tích của sạn. Người bệnh cần đi chẩn đoán và siêu âm để xác định bệnh. Trong lúc đó, có thể lấy cây vọng cách làm thức ăn hoặc nấu nước uống để hỗ trợ tan sỏi.
Tham khảo: Kim tiền thảo – Giải pháp an toàn cho người bị sỏi thận
Hạ huyết áp
Theo y học cổ truyền, Lá cách có tác dụng điều hoà huyết áp do can hỏa vượng gây ra, chủ trị các triệu chứng như đỏ mặt, khó ngủ, hay cáu giận,… do huyết áp tăng cao.
Sử dụng cây cách giúp cải thiện được giấc ngủ, làm dịu tinh thần. Vị thuốc giúp tăng lưu thông máu, hành khí hoạt huyết, giảm sức cản ngoại biên và cơ thể bất ổn, từ đó làm giảm huyết áp.
Bài thuốc kinh nghiệm từ cây lá cách
Các nghiên cứu y học hiện đại về cây lá cách còn khá ít ỏi. Tuy nhiên, một số sách Đông y lại nói rất rõ về tác dụng của lá cách và các bài thuốc chữa bệnh từ loài cây này.
Gan nhiễm mỡ, ăn kém, đầy bụng
Bài thuốc: Vọng cách 30g, lá dành dành hoặc chi tử 20g, vỏ quýt lâu năm (trần bì) 15g (nếu đầy bụng), đậu đen 5g, nhân trần 20g, cỏ mần trầu và râu ngô mỗi vị 10g.
Thực hiện: Đem tất cả các vị thuốc trên sao vàng, đổ nước vừa phải, sắc uống ấm, dùng trước hoặc sau bữa ăn khoảng 30 phút. Nếu là bệnh cấp tính, uống 20 ngày. Còn bệnh mạn tính cần uống kiên trì, từ 1 đến 3 tháng.
Xem thêm: Lá sen – Khắc tinh số 1 của cao huyết áp, mỡ máu.
Giải độc bia rượu bằng cây cách
Theo kinh nghiệm dân gian, có thể dùng lá cách non đem luộc, xào để giải độc bia rượu. Hoặc lấy lá tươi, rửa sạch, xay hoặc đâm nhuyễn, vắt lấy nước cốt uống giải rượu.
Bài thuốc Ung thư tuyến giáp ác tính Basedow
Ung thư tuyến giáp ác tính là một căn bệnh nguy hiểm, cần chữa trị kịp thời. Song, tạp chí Cây thuốc về bài thuốc Nam kì diệu của TS Võ Văn Chi có chỉ ra cách điều trị bệnh này nhờ sử dụng bài thuốc gồm các vị:
Cây lưỡi rắn (bạch hoa xà), cây dừa cạn, đu đủ, cây cối xay, ngũ gia bì (cây chân chim), ké hoa đào, ô rô nước, cúc áo hoa vàng, cây bòng bong và cây vọng cách. Kiên trì dùng tổ hợp các vị này sẽ giúp giảm bướu.
Bài thuốc chữa tắc tia sữa
Chuẩn bị: Lá cách và lá bồ công anh, mỗi vị 30g – 40g.
Thực hiện: Đem dược liệu rửa sạch, giã nát rồi vắt lấy nước cốt uống. Giữ lại phần bã, lấy đắp bên ngoài, ngày 1 lần. Kiên trì vài ngày sẽ thấy hiệu quả.
Mất sữa sau sinh? Tìm ngay: Cây chè vằng – Thần dược gọi sữa về tuyệt hay.
Nhức mỏi người
Vọng cách có tính hành khí hoạt huyết và tăng lưu thông máu trong cơ thể. Do đó, người hay bị nhức mỏi có thể kết hợp uống nước sắc từ lá này kết hợp vận động thường xuyên. Ngoài ra, có thể nấu canh thịt heo, lá cách, hoàng kỳ để tăng cường sức khỏe, cường gân cốt.
Bài thuốc chữa tả lỵ
Bệnh tả hay thổ tả là một bệnh nhiễm trùng đường ruột, do vi trùng Vibrio cholerae gây ra. Để chữa tả lỵ thực hiện bài thuốc sau: Lá tươi giã lấy nước, nếu là lá khô thì sắc nước uống. Thêm nước sôi để nguội, thêm chút đường để dễ uống rồi khuấy đều. Người lớn dùng 30-40ml/ngày, còn trẻ nhỏ dùng 15-20ml/ngày.
Xem thêm: Cây thành ngạnh – Chữa teo não, tăng trí nhớ
Điều trị rối loạn kinh nguyệt
Hiện tượng tắc kinh, chậm kinh thường do can thận bất túc, khí huyết ứ trệ gây ra. Có thể khắc phục bệnh bằng cách uống nước cây lá cách. Uống vào thời điểm trước hoặc trong khi hành kinh để cải thiện tình trạng rối loạn.
Những ai nên sử dụng cây vọng cách?
Vọng cách không chỉ là vị thuốc Đông y, nó là loại rau ăn thông dụng của người Việt, an toàn và ít độc. Do đó, bất kì ai cũng có thể sử dụng loại rau “đa năng” này.
Bài thuốc từ cây vọng cách rất thích hợp cho những đối tượng sau:
- Người bị nóng gan, viêm gan, men gan cao, gan nhiễm mỡ
- Lợi sữa cho các mẹ bầu, mẹ sau sinh.
- Người cao tuổi này bị đau thấp khớp.
- Người bị bướu cổ Basedow.
- Người thường xuyên cao huyết áp, mệt mỏi, chóng mặt.
Nóng trong người? Tìm ngay: Hoa atiso – Thanh nhiệt, mát gan cực hay.
Cách dùng cây cách trong chế biến món ăn hằng ngày
Trong các bữa ăn thường ngày, có thể chế biến các món từ lá cách theo nhiều kiểu khác nhau. Chẳng hạn như:
- Ăn sống: Dù có mùi hơi hắc nhưng khi kết hợp với các loại rau khác thì ăn rất ngon, mùi cũng thơm hơn. Người dân thường ăn kèm rau sống, lá cách với bánh xèo, bánh khọt; chấm với nước kho; đem rau nướng với thịt cá,…
- Luộc: Lấy lá non đem luộc, có thể luộc chung với các loại rau khác để giảm mùi hăng. Đôi khi lá vọng cách còn được dùng để nhúng lẩu.
- Xào, om: Các món ngon nổi tiếng là ếch, ốc, thịt rắn, thịt trâu,… cho thêm nước cốt dừa hoặc các loại nước xốt để thơm hơn.
Tìm hiểu: Làm món sá sùng khô nấu phở độc lạ, tuyệt ngon.
Một số lưu ý khi dùng lá cách
Cây lá cách là dược liệu dễ tìm và có nhiều công dụng trong đời sống hằng ngày. Thế nhưng một số thành phần trong cây có tính độc nhẹ. Do đó cần phải lưu ý trước khi sử dụng:
- Trong cây vọng cách, tồn tại một vài thành phần vừa có tác dụng trị bệnh vừa có tính hơi độc. Do đó không nên lạm dụng, cần thận trọng khi sử dụng.
- Không nên dùng với liều lượng cao và liên tục trong thời gian dài. Liệu trình một bài thuốc là từ 5 đến 7 ngày.
- Tạm ngưng dùng sau khi kết thúc một liệu trình để xem kết quả.
- Thường kiêng kị: thịt chó, trứng, chuối tiêu, mỡ và đường trắng.
Sống khỏe với tiểu đường, cao huyết áp nhờ Cây chùm ngây.
Cây lá cách mua ở đâu? Giá bao nhiêu?
Để mua được lá cách có nguồn gốc an toàn và chất lượng, bạn cần tìm đến các nhà thuốc Đông y, cửa hàng thảo dược uy tín chuyên bán hoặc phân phối vị thuốc này. Hiện tại, giá bán cây cách dao động từ: 200.000 đồng đến 250.000 đồng/kg. Tuy nhiên, ở mỗi nơi giá bán sẽ khác nhau.
Thuốc Nam giá không đắt, rất dễ mua, tất cả nằm ở chất lượng. Địa chỉ chuyên cung cấp thuốc Nam, thuốc Bắc uy tín bạn có thể tham khảo đó là Thảo dược An Quốc Thái. Lựa chọn An Quốc Thái bạn sẽ hoàn toàn an tâm vì:
- Có kinh nghiệm hơn 30 năm phân phối các thuốc Bắc, thuốc Nam.
- Là 1 trong những nhà thuốc Đông y lớn nhất Tp HCM.
- Cung cấp hơn 1000 đơn vị thuốc chất lượng, trong đó có cây lá cách.
- Cây thuốc đảm bảo 3 “không”: Không thuốc hóa học, không trộn cây dại, không chất bảo quản.
- Giao hàng nhanh trên toàn quốc.
Thông tin đặt hàng:
Thảo dược An Quốc Thái
- Địa chỉ: 62/1/28 Trương Công Định, P. 14, Tân Bình, TP HCM.
- Điện thoại đặt hàng: 0926 456 456.
- Website: https://omega3.vn/.
- Giá bán: 150.000 đồng/kg (cây khô làm thuốc).
Như vậy, qua bài viết này bạn đã biết lá cách có tác dụng gì, cách dùng, cũng như các bài thuốc dân gian có sử dụng lá cách. Hy vọng bạn sẽ biết cách tận dụng loại rau này một cách hiệu quả.
Thông tin được tổng hợp từ kinh nghiệm dân gian nên chỉ mang tính tham khảo. Trước khi sử dụng, bạn đọc nên trao đổi với thầy thuốc để dùng đúng cách, chữa đúng bệnh.
Để biết thêm các bài thuốc hay, vị thuốc quý, cũng như các mẹo làm đẹp, mua sắm và phương pháp thẩm mỹ an toàn. Mời bạn truy cập https://omega3.vn để cập nhật các bài viết hay nhất.
Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết.Nguồn tham khảo / Source:
- Cây rau làm thuốc (Võ Văn Chi, 1998).
- Rau vọng cách chữa được nhiều bệnh không ngờ (https://suckhoedoisong.vn/rau-vong-cach-chua-duoc-nhieu-benh-khong-ngo-169113731.htm).
- Premna serratifolia (https://en.wikipedia.org/wiki/Premna_serratifolia).
- Premna serratifolia L.(https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/4/6/4609)
Tác giả: Bác sĩ Y Học cổ truyền Bùi Hồng Ngọc.