1. Tiểu sử cuộc đời của Nguyễn Minh Châu:
Nguyễn Minh Châu tên khai sinh là Nguyễn Thi, sau này khi đi học bố mẹ đổi thành Nguyễn Minh Châu. Ông sinh năm 1930, quê ở làng Vạn Thai, tức làng Thơi, xã Sơn Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
Ông tốt nghiệp trường Kỹ nghệ Huế năm 1945, đầu năm 1950 Nguyễn Minh Châu học chuyên ngành Nghệ – Tĩnh trường Huỳnh Thúc Kháng, sau đó chính thức nhập ngũ và học trường Lục quân.
Từ năm 1952 đến năm 1956, ông công tác tại Ban tham mưu Tiểu đoàn 722, 706, Sư đoàn 320. Từ năm 1956 đến năm 1958, Nguyễn Minh Châu là trợ lý văn hóa Trung đoàn 64, Sư đoàn 320. Năm 1961, ông vào Trường Văn hóa tỉnh Lạng Sơn tỉnh. Năm 1962, Nguyễn Minh Châu công tác ở Cục Văn nghệ Quân đội, sau đó chuyển sang tạp chí Văn nghệ Quân đội. Ông được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam năm 1972.
Nguyễn Minh Châu mất ngày 23 tháng 1 năm 1989 tại Hà Nội.
Năm 1945, ông tốt nghiệp trường Đại học Bách khoa Huế với bằng Thành chung. Tháng 1 năm 1950, ông học chuyên ngành Trường Huỳnh Thúc Kháng, Nghệ Tĩnh, sau đó nhập ngũ và học Trường Sĩ quan Lục quân Trần Quốc Tuấn. Từ năm 1952 đến năm 1956, ông công tác tại Ban tham mưu Tiểu đoàn 722, 706, Sư đoàn 320. Từ năm 1956 đến năm 1958, Nguyễn Minh Châu là trợ lý văn hóa Trung đoàn 64, Sư đoàn 320. Năm 1961, ông vào Trường Văn hóa tỉnh Lạng Sơn tỉnh. Năm 1962, Nguyễn Minh Châu công tác ở Cục Văn nghệ Quân đội, sau đó chuyển sang tạp chí Văn nghệ Quân đội. Ông được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam năm 1972.
Nguyễn Minh Châu mất ngày 23-1-1989 tại Hà Nội, hưởng thọ 59 tuổi. Năm 2000, nhà văn được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
2. Phong cách sáng tác:
Nguyễn Minh Châu là nhà văn có ảnh hưởng lớn đối với nền văn học Việt Nam thời kỳ kháng chiến và đổi mới. Là một nhà văn nhạy cảm với sự thay đổi của thời cuộc, đặc biệt là thời kỳ chiến tranh. Trong suốt 29 năm cầm bút, các tác phẩm của ông luôn được độc giả đón nhận nồng nhiệt. Mỗi thời kỳ sáng tác của ông luôn để lại nhiều ấn tượng riêng trong lòng người đọc.
Là một nhà văn, trước khi cầm bút viết, điều đầu tiên cần làm là hướng đến con người và ý thức được sứ mệnh, trách nhiệm của mình. Nhận thức rõ điều đó, mỗi tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đều thấm đẫm chất nhân văn.
Trước khi cuộc kháng chiến chống Mỹ bùng nổ, ông đã có hơn 10 tác phẩm truyện ngắn đăng ký trên tạp chí Văn nghệ Quân đội. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, nổi bật có tiểu thuyết “Cửa sông”, thời kỳ này ông tập trung khai thác đề tài chiến tranh để thể hiện lòng yêu nước.
Trong sáng tác, khám phá con người và nghệ thuật là điều mà Nguyễn Minh Châu làm rất tốt. Ông là người tiên phong trong phong trào mở đường đổi mới văn học. Anh luôn đi tìm sự thật và viết về những góc khuất của cuộc sống, mang lại nhiều tiếng vang cho độc giả.
Điển hình trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Minh Châu là Chiếc thuyền ngoài xa, nó là bài học về cuộc đời và con người. Anh đã có một cái nhìn đa chiều, một cách khai thác tác phẩm vô cùng hấp dẫn. Đằng sau hình ảnh khiến ai cũng bật cười vì quá xinh là một sự thật ít ai có thể ngờ tới. Cách anh vẽ hình tượng nhân vật cũng như xây dựng cốt truyện vô cùng độc đáo và sáng tạo. Tác phẩm không chỉ nói về những người phụ nữ vất vả cả đời mà còn là sự bức xúc của ông trước tình trạng bạo lực gia đình đang diễn ra. Vì vậy, chiếc thuyền ngoài xa đã để lại nhiều ấn tượng trong lòng người đọc, đó là số phận mong manh của người phụ nữ.
Nguyễn Minh Châu là nhà văn quân đội, viết cả trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Ông còn là cây bút xuất sắc, cây bút tiên phong trong thời kỳ đổi mới văn học.
Sự nghiệp văn chương của ông bắt đầu từ năm 1960 với thể loại truyện ngắn. Hầu hết nội dung các tác phẩm của ông trong giai đoạn này đều phản ánh những hình ảnh sống động về cuộc chiến tranh và những hình ảnh đẹp về con người Việt Nam từ bao đời nay.
Bước sang thời kì kháng chiến chống Mĩ, sự nghiệp văn học của ông gây được sự chú ý mạnh mẽ. Trong thời gian này, ông tập trung khai thác và phản ánh các đề tài về hiện thực chiến tranh và người lính cách mạng, đồng thời biểu dương tinh thần dũng cảm, chấp nhận hy sinh vì sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, tự do cho cả nước.
Vào những năm 80 của thế kỷ XX, Nguyễn Minh Châu chợt nhận ra những hạn chế của văn học thời chiến bấy giờ và chuyển hướng sáng tác, tìm cho mình một con đường mới. Từ đó, ông trở thành một trong những nhà văn đầu tiên của thời kỳ đổi mới, đi sâu vào những vấn đề đạo đức và triết lý sống.
3. Một số tác phẩm tiêu biểu:
Cửa sông, Miền cháy, Bến quê, Chiếc thuyền ngoài xa, Mảnh đất tình yêu, Lửa từ những ngôi nhà, Những vùng trời khác nhau, Những người đi từ trong rừng ra, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành,…
4. Quan điểm của Nguyễn Minh Châu về sáng tác:
Nhà văn là người cố gắng đi tìm những hạt ngọt ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn của con người.
Mỗi con người đều chứa đựng trong lòng những nét đẹp đẽ, kỳ diệu đến nỗi cả một đời cũng chưa đủ để nhận thức, khám phá tất cả những cái đó.
Tình huống là một lát cắt của sự sống, là một sự kiện diễn ra có phần bất ngờ nhưng cái quan trọng là sẽ chi phối được nhiều điều trong cuộc sống con người.
Văn học và đời sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người. Tôi không thể nào tưởng tượng nổi một nhà văn mà lại không mang nặng trong mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thương con người. Tình yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn, khắc khoải, thường trực về số phận, hạnh phúc của những người xung quanh mình.
5. Một số nhận định về tác giả Nguyễn Minh Châu và các tác phẩm của ông:
1. “Nguyễn Minh Châu là người kế tục xuất sắc những bậc thầy của nền văn xuôi Việt Nam và cũng là người mở đường rực rỡ cho những cây bút trẻ tài năng sau này”. (Nguyễn Khải)
2. “Cuộc đời vốn dĩ là nơi sản sinh ra cái đẹp của nghệ thuật nhưng không bao giờ cuộc đời cũng là nghệ thuật, và rằng con người ta cần có một khoảng cách để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nghệ thuật nhưng nếu muốn khám phá những bí ẩn bên trong thân phận con người và cuộc đời thì phải tiếp cận với cuộc đời, đi và bên trong cuộc đời và sống cùng cuộc đời”. (Lê Ngọc Chương – “Chiếc thuyền ngoài xa”, một ẩn dụ nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu)
3. “Vậy nên, có thể nói hình tượng “chiếc thuyền ngoài xa” đích thực là một ẩn dụ nghệ thuật hoàn toàn có dụng ý của nhà văn Nguyễn Minh Châu. Giải mã hình tượng ẩn dụ đó, người đọc sẽ nhận ra một thông điệp mà nhà văn muốn truyền đi, rằng cuộc đời vốn dĩ là nơi sản sinh ra cái đẹp của nghệ thuật nhưng không phải bao giờ cuộc đời cũng là nghệ thuật, và rằng con người ta cần có một khoảng cách để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nghệ thuật nhưng nếu muốn khám phá những bí ẩn bên trong thân phận con người và cuộc đời thì phải tiếp cận với đời, đi vào bên trong cuộc đời và sống cùng cuộc đời” (Nguyễn Ngọc Chương)
4. “Đọc Nguyễn Minh Châu, người ta thấy cuộc đời và trang sách liền nhau. Chặng đường đời hôm nay cũng như từng đoạn sáng tạo trên trang giấy của tài năng. Những cái tưởng như bình thường lặt vặt trong cuộc sống hằng ngày dưới con mắt và ngòi bút của Nguyễn Minh Châu đều trở thành những gợi ý đáng suy nghĩ và có tầm triết lý”. (Tô Hoài)
Nguyễn Minh Châu còn cẩn thận đưa ra nhiều nhận xét.
“…Nhưng về một phía khác, cũng phải nói thật với nhau rằng: Mấy chục năm qua, tự do sáng tác chỉ có đối với lối viết minh họa, văn học minh họa, với những cây bút chỉ quen với công việc cài hoa, kết lá, vờn mây cho những khuôn khổ đã có sẵn mà chúng ta quy cho đấy đã là tất cả hiện thực đời sống đa dạng và rộng lớn. Nhà văn chỉ được giao phó công việc như một cán bộ truyền đạt đường lối chính sách bằng hình tượng văn học sinh động, và do nhiều lý do từ những ngày đầu cách mạng, các nhà văn cũng tự nguyện tự giác thấy nên và cần làm như thế (thậm chí có phần nào các nhà văn mới đi theo cách mạng và kháng chiến còn coi đó là cái mới, là hoàn cảnh “lột xác”). Từ đấy rồi trở thành thói quen…”
Cả cuộc đời cầm bút của mình, Nguyễn Minh Châu đã đưa ra rất nhiều ý kiến về sứ mệnh người nghệ sĩ cũng như cứ trăn trở về kiếp sống của con người.
Trong một lần trả lời phỏng vấn đầu xuân của báo Văn nghệ vài năm 1986, Nguyễn Minh Châu đã bày tỏ rất rõ quan điểm của mình.
“Tôi không thể nào tưởng tượng nổi một nhà văn mà lại không mang nặng trong mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thương con người. Tình yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc của những người chung quanh mình. Cầm giữ cái tình yêu lớn ấy trong mình, nhà văn mới có khả năng cảm thông sâu sắc với những nỗi đau khổ, bất hạnh của người đời, giúp họ vượt qua những khủng hoảng tinh thần và đứng vững được trước cuộc sống.”
Nguyễn Minh Châu còn đòi hỏi rất cao về trách nhiệm của những người cầm bút.
“Nhà văn tồn tại ở trên đời có lẽ trước hết là vì thế: Để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những người cùng đường tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường, những con người cả tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đoạ đầy đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời, để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực.”